Σάββατο 14 Ιανουαρίου 2017

Ο Στάλιν για τη θρησκεία

Σε ερώτηση αν διαγράφονται τα μέλη απ' το Κόμμα, επειδή πιστεύουν στο Θεό ο Στάλιν διευκρίνισε τη στάση του κόμματος απέναντι στη θρησκεία σημειώνοντας, ανάμεσα στ' άλλα, τα εξής:
«...Σημαίνει μήπως αυτό ότι το Κόμμα μας είναι ουδέτερο απέναντι στη θρησκεία; Όχι δε σημαίνει. Εμείς κάναμε και θα κάνουμε προπαγάνδα ενάντια στις θρησκευτικές προλήψεις. Η νομοθεσία της χώρα μας είναι τέτοια, που κάθε πολίτης έχει το δικαίωμα να πρεσβεύει οποιαδήποτε θρησκεία. Αυτό είναι ζήτημα συνείδησης του καθενός. Γι' αυτό ακριβώς πραγματοποιήσαμε το χωρισμό της Εκκλησίας απ' το κράτος. Πραγματοποιώντας χωρισμό της Εκκλησίας απ' το κράτος και διακηρύχνοντας την ελευθερία των θρησκευτικών πεποιθήσεων, διατηρήσαμε ταυτόχρονα για τον κάθε πολίτη το δικαίωμα να αγωνίζεται με την πειθώ, με την προπαγάνδα και τη ζύμωση ενάντια στη μια ή στην άλλη θρησκεία, ενάντια σε κάθε θρησκεία. Το κόμμα δεν μπορεί να είναι ουδέτερο απέναντι στη θρησκεία και κάνει αντιθρησκευτική προπαγάνδα ενάντια σε κάθε είδους θρησκευτικές προλήψεις, γιατί το κόμμα είναι υπέρ της επιστήμης, ενώ οι θρησκευτικές προλήψεις στρέφονται ενάντια στην επιστήμη. Περιπτώσεις, σαν κι' αυτές της Αμερικής, όπου τελευταία καταδίκασαν τους δαρβινιστές, είναι αδύνατον να παρουσιαστούν στη χώρα μας, γιατί το κόμμα ακολουθεί πολιτική υπεράσπισης της επιστήμης με όλα τα μέσα.
Το κόμμα δεν μπορεί να είναι ουδέτερο απέναντι στις θρησκευτικές προλήψεις και θα εξακολουθήσει να διεξάγει προπαγάνδα ενάντια σ' αυτές τις προλήψεις, γιατί η προπαγάνδα αυτή είναι ένα από τα σίγουρα μέσα για να υποσκαφτεί η επιρροή του αντιδραστικού κλήρου, που υποστηρίζει τις εκμεταλλεύτριες τάξεις και κηρύχνει την υποταγή σ' αυτές τις τάξεις.
Το κόμμα δεν μπορεί να είναι ουδέτερο απέναντι στους φορείς των θρησκευτικών προλήψεων, απέναντι στον αντιδραστικό κλήρο, που δηλητηριάζει τη συνείδηση των εργαζομένων μαζών.
Έχουμε τσακίσει τον αντιδραστικό κλήρο; Ναι, τον τσακίσαμε. Το ατύχημα είναι μόνο ότι δεν έχει ακόμα εξαλειφθεί ολοκληρωτικά. Η αντιθρησκευτική προπαγάνδα είναι το μέσο που θα ολοκληρώσει το έργο της εξάλειψης του αντιδραστικού κλήρου. Υπάρχουν περιπτώσεις που κάποιο από τα μέλη του κόμματος εμποδίζει καμιά φορά την ανάπτυξη της αντιθρησκευτικής προπαγάνδας με όλα τα μέσα. Αν τέτοια μέλη του κόμματος διαγράφονται, αυτό είναι πολύ καλό, γιατί στις γραμμές του κόμματός μας δεν υπάρχει θέση για τέτοιου είδους "κομμουνιστές"».
Από τα Άπαντα του Στάλιν, τ.10

Από Ανασύνταξη http://anasintaxi.blogspot.gr/2011/01/blog-post_24.html


 

Πέμπτη 12 Ιανουαρίου 2017

Η Επανάσταση του 1821 και η παραχάραξή της, μια μαρξιστική προσέγγιση του Τηλέμαχου ΛΟΥΓΓΗ


Σχεδόν πάντα, αλλά ιδιαίτερα στις μέρες που ζούμε, έχω την εντύπωση ότι το νοητικό, το γνωστικό οξυγόνο που χρειάζεται ο κόσμος που

Η έξοδος του Μεσολλογγίου. Οι δύο στόχοι της Ελληνικής Επανάστασης: Εθνική Ανεξαρτησία-Κοινωνική Δικαιοσύνη. Οδεύτερος παραμένει προσδοκία


συντρίβεται ανάμεσα σε τόσους αλλεπάλληλους καταιγισμούς από νοητικά υποπροϊόντα μόνο ο Μαρξισμός μπορεί να το προσφέρει. Ολόκληρος ο λεγόμενος δυτικός αστικός πολιτισμός, κάποτε λαμπρός, σήμερα δεν έχει πια να δώσει παρά βία και όλο και περισσότερη φτώχεια και αθλιότητα. Ο τρόπος που σκέφτεται και δρα μια ολόκληρη κοινωνική τάξη βρίσκεται σε άμεση σχέση με το ιστορικό στάδιο που διανύει η τάξη αυτή. Η βαθιά ιστορική παρακμή της αστικής τάξης στο στάδιο του μονοπωλιακού καπιταλισμού, τη σπρώχνει σε μια όλο και πιο πρωτόγονη και βάρβαρη αυτοάμυνα, σε μια όλο και μεγαλύτερη στάση εχθρότητας προς την τεράστια πλειοψηφία των εργαζομένων σε όλες τις χώρες που μεταβάλλονται με όλο και ταχύτερους ρυθμούς σε αληθινούς σκλάβους της μισθωτής εργασίας που κι αυτή καταντάει απρόσιτη πολυτέλεια.
Από κοντά, έρχεται και η διαστρέβλωση της Ιστορίας, με περίπου νομοτελειακό τρόπο. Το χειρότερο που μπορεί να πάθει ένας λαός είναι να στερηθεί την Ιστορία του, δηλαδή να αλλοτριωθεί, να υποδουλωθεί νοητικά, να γίνει εύκαμπτος, καθώς θα έχει ξεχάσει δύο πολύ σπουδαία πράγματα: το τι έχει κερδίσει ως τώρα και το τι απομένει να κερδηθεί. Στην παρακμή της, η αστική τάξη αλλάζει ακόμα και τα βιβλία Ιστορίας που θέσπισε αυτή η ίδια και μεταβάλλει σε ιδιωτικές εταιρείες τα πανεπιστήμια που μεγέθυνε η ίδια, την εποχή που αντιπάλευε ακόμα τη φεουδαρχική ιδιοκτησία. Η Ιστορία παραχαράσσεται, διαστρεβλώνεται και εκχυδαΐζεται σε όλα τα επίπεδα. Η αλήθεια παραμερίζεται, προς όφελος του τυχοδιωκτικού ανταγωνισμού.
Με την ευκαιρία των εθνικών επετείων, οι λαοί επιχειρούν μια αναδρομή σ’ αυτά που κέρδισαν μέχρι σήμερα και εμείς, οι Ελληνες, το πώς, μέσα από την Τουρκοκρατία, αποκτήσαμε το κράτος που υπάρχει ως σήμερα. Είναι φανερό ότι από την Τουρκοκρατία ως σήμερα, υπάρχουν σοβαρότατα προβλήματα που συνδέονται με την ιστορική εξέλιξη – δηλαδή για έναν μαρξιστή – με το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, ή από την κυριαρχία της φεουδαρχικής άρχουσας τάξης στην κυριαρχία της αστικής τάξης και τα πεπραγμένα της.
Όχι μόνο για μας τους Έλληνες, αλλά και για όλους ανεξαίρετα τους βαλκανικούς λαούς, η εποχή της Τουρκοκρατίας αποτελεί μια εποχή μεγάλης κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής καθυστέρησης. Σύμφωνα με τον Μαρξ1, «η φυσική μορφή της γαιοπροσόδου αποτελεί ένα από τα μυστικά αυτοσυντήρησης της τουρκικής αυτοκρατορίας». Η ταύτιση γαιοπροσόδου και έγγειου φόρου στην οθωμανική αυτοκρατορία αντιστοιχούσε σε μια κοινωνία αγροτική, στη συντριπτική της πλειοψηφία, όπου από το έντονα διατηρούμενο σε ορισμένες περιοχές (όπως π.χ. στο Σούλι ή στη Μάνη) φυλογενετικό σύστημα αναδύεται μια στρατιωτική αριστοκρατία. Οι στρατιωτικοί αυτοί αρχηγοί που, όπως και οι Οθωμανοί αντίστοιχοί τους γαιοκτήμονες βρίσκονταν από κοινωνική και πολιτιστική άποψη στο χαμηλότερο και βαρβαρικότερο στάδιο της φεουδαρχίας σύμφωνα με τον Ενγκελς2, ήταν άμεσοι υποτελείς του σουλτάνου. Το καθεστώς αυτό αποκλήθηκε από τον Ενγκελς «ημιφεουδαρχισμός» και εξαιτίας της ατελούς του εξέλιξης, αλλά και επειδή οι αγρότες δεν ήταν άμεσα εξαρτημένοι από τους γαιοκτήμονες, αλλά από το ίδιο το ασιατικό δεσποτικό αυταρχικό κράτος. Το εσωτερικό εμπόριο δεν ήταν καθόλου ανεπτυγμένο. «Ο τουρκικός τρόπος να προάγεται το εμπόριο όσον καιρό οι Τούρκοι βρίσκονταν στο αρχικό, νομαδικό τους καθεστώς ήταν να ληστεύουν καραβάνια και τώρα που είναι λίγο περισσότερο πολιτισμένοι, ο τρόπος τους συνίσταται σε κάθε είδους καταπιεστικές αυθαιρεσίες3».
Το πόσο βαθιά καθυστερημένο ήταν το κοινωνικό και πολιτικό καθεστώς («μια βαρβαρότητα μέσα στον πολιτισμό») που επιπλέον διαιρούσε τον πληθυσμό με θρησκευτικά κριτήρια (οι πιστοί μουσουλμάνοι στρατεύονται, οι άπιστοι ραγιάδες φορολογούνται), προβάλλει καθαρά μέσα από την προνομιακή θέση της ορθόδοξης εκκλησίας που, στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, εξελίχθηκε σε πραγματικό «κράτος εν κρατεί» (ο πατριάρχης, αρχηγός του έθνους των απίστων/ millet basi). Μεγάλη εκκλησιαστική περιουσία, εκκλησιαστικοί φόροι, αγοραπωλησία εκκλησιαστικών αξιωμάτων, έντονες μεσαιωνικές συνθήκες. Όπως έγραψε ο Μαρξ4 «η μεγαλύτερη κατηγορία που μπορεί κανείς να προσάψει στους Τούρκους δεν είναι ότι περιόρισαν τα προνόμια των χριστιανών ιερέων, παρά αντίθετα, ότι κάτω από την κυριαρχία τους επιτράπηκε στην καθολική αυτή δεσποτική κηδεμόνευση, επίβλεψη και ανάμειξη της εκκλησίας να απορροφήσει ολόκληρη τη σφαίρα της κοινωνικής ζωής».


   Ο χαρακτήρας της Επανάστασης

Στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, ο συνασπισπισμός Άγγλων, Γάλλων και Ρώσων, βύθισε το σύνολο σχεδόν του τούρκικου στόλου. Το γεγονός, στάθηκε κυριολεκτικά σωτήριο για την Ελληνική Επανάσταση, που σπαράσσονταν από εμφύλιες έριδες


Λέμε ότι ο Μαρξισμός δεν επιχειρεί να αποκρύψει, δε διαστρεβλώνει, δε συγχέει πονηρά το κύριο με το δευτερεύον, επειδή αποτελεί μια επιστημονική μέθοδο που αποκαλύπτει την αλήθεια για την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Και σαν τέτοια, δεν επιδέχεται αντιεπιστημονικές μεθοδεύσεις.
Σε ένα καθεστώς, λοιπόν, μεσαιωνικό, με έντονη την παρουσία του θρησκευτικού παράγοντα, μια επανάσταση στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα σε μια έστω και απόκεντρη περιοχή της Ευρώπης θα ήταν νομοτελειακά: Εθνικοαπελευθερωτική ως προς τη μορφή, με κάποιες μάλιστα εκφάνσεις θρησκευτικής υφής (π.χ. για του Χριστού την πίστη την αγία), ως προς το ουσιαστικό της όμως περιεχόμενο η επανάσταση αυτή θα ήταν αστική, αφού το κράτος που θα ίδρυε πάνω στα ερείπια της μεσαιωνικής βαρβαρότητας της Τουρκοκρατίας δεν μπορούσε να είναι τίποτε άλλο, παρά ένα αστικό κράτος.
Σύμφωνα με τον Λένιν5, η περίοδος της αστικής επανάστασης που άρχισε στην Ευρώπη το 1789 τερματίστηκε βασικά γύρω στο 1871, και η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Βαλκανική χερσόνησο συντελέστηκε αργότερα υπό καλύτερες συνθήκες στο μέτρο που υπήρχαν εκεί ανεξάρτητα εθνικά κράτη. Ούτε, λοιπόν, για την εθνικο-απελευθερωτική μορφή του αγώνα, ούτε και για το αστικό του περιεχόμενο θα μπορούσαν να υπάρξουν αξιόλογες ενστάσεις, αντιρρήσεις ή ακόμα και παρεξηγήσεις. Κρίνοντας από το αποτέλεσμα, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι, σε ό,τι αφορά την εθνικο-απελευθερωτική μορφή του αγώνα, μπορεί να υπήρξε μια συνεργασία των διαφορετικών κοινωνικών τάξεων που απάρτιζαν αυτή την κυρίως αγροτική, μεσαιωνικού τύπου κοινωνία. Σε ό,τι αφορά όμως το ουσιαστικό της, το ταξικό περιεχόμενο που θα έπρεπε να είναι ένα αστικό συγκεντρωτικό κράτος, τα πράγματα παρουσιάζονται πολύ πιο δύσκολα, όχι μόνο επειδή διαφορετικές κοινωνικές τάξεις έχουν τελείως διαφορετικά συμφέροντα (π.χ. κοτσαμπάσηδες και εκκλησία είχαν τελείως διαφορετικά συμφέροντα από τις λαϊκές αγροτικές μάζες και από τους αστούς), αλλά και από το γεγονός ότι στην Επανάσταση του 21 αναμείχθηκαν συστηματικά οι τρεις αποκαλούμενες «Μεγάλες Δυνάμεις», Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, υπό την επιρροή των οποίων σχηματίστηκαν και τα πολιτικά κόμματα που κυβέρνησαν το ελληνικό κράτος στη συνέχεια. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε μία από τις τρεις αυτές μεγάλες δυνάμεις βρισκόταν σε διαφορετικό στάδιο εξέλιξης, με την τσαρική Ρωσία να καθυστερεί φανερά σε καπιταλιστική ανάπτυξη6. Αν κανείς δεν εξετάσει τις συγκεκριμένες διεθνείς συνθήκες μέσα στις οποίες έγιναν τα γεγονότα που επιθυμεί να εξετάσει, τότε είναι φανερό ότι η εξέταση που θα επιχειρηθεί δε θα στηρίζεται πουθενά. Εξ άλλου, τα πρώτα στοιχεία της ελληνικής αστικής τάξης σχηματίζονται πριν απ’ όλα με το εξωτερικό εμπόριο και οι Έλληνες εμπορευόμενοι εγκαταστάθηκαν κύρια στο εξωτερικό, αφού οι όροι της επιχειρηματικής δραστηριότητας ήταν εκεί πολύ πιο ευνοϊκοί παρά στην οθωμανική αυτοκρατορία, όπου βασίλευε η καταθλιπτική φορολογία, οι αυθαιρεσίες των πασάδων και η ληστο-πειρατεία7. Στο εσωτερικό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το πιο πλούσιο και ισχυρό τμήμα των αστικών στοιχείων αποτελούσαν οι εμποροκαραβοκυραίοι. Το πιο δυνατό αστικό κέντρο της επαναστατικής Ελλάδας ήταν το νησί της Υδρας με 16.000 κατοίκους8. Το δυνάμωμα του εμπορικού κεφαλαίου και οι συναλλαγές με το εξωτερικό δυναμώνουν την εθνική συνείδηση, κάτι που, όπως λέει ο Γ. Ζέβγος, εμφανίζεται στα καράβια των νησιών, καράβια με αρχαιοελληνικά ονόματα.


Οι συνθήκες της προετοιμασίας
Μετά την πτώση της Ναπολεόντειας Γαλλίας, την Ευρώπη κυβερνούσε από το 1815 και εξής η λεγόμενη Ιερά Συμμαχία, αποτελούμενη κύρια

ΙΕΡΑ ΣΥΜΜΑΧΙΑ: «Το Συνέδριο της Βιέννης», πίνακας του Ιζαμπέ (Isabey, 1819).


από τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία, με τη συμμετοχή της παλινορθωμένης βουρβονικής Γαλλίας και με την Αγγλία, χωρίς επίσημη συμμετοχή (η Αγγλία ενδιαφερόταν για την ελευθερία του εμπορίου, ιδιαίτερα με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής που τότε εξεγείρονταν ενάντια στην Ισπανία διεκδικώντας την ανεξαρτησία τους), αλλά με ένα ρόλο παρατηρητή/ επιθεωρητή. Κυρίαρχος και εμψυχωτής της Ιεράς Συμμαχίας ήταν αυτός που διέθετε τον πιο πολυάριθμο στρατό, δηλαδή ο τσάρος της Ρωσίας, «ο χωροφύλακας της Ευρώπης και δήμιος της Ασίας», όπως τον χαρακτήρισε εύστοχα ο Ι. Β. Στάλιν9. «Ενώ τα τουρκικά ζητήματα άφηναν προβληματισμένους τους Δυτικούς διπλωμάτες», γράφει ο Ενγκελς10, «τότε κηρυσσόταν πόλεμος. Ρωσικές στρατιές προέλαυναν στα Βαλκάνια και η Οθωμανική αυτοκρατορία διαμελιζόταν, κομμάτι – κομμάτι». Οι καπιταλιστικά αναπτυσσόμενες Αγγλία και Γαλλία, το εμπόριο των οποίων διείσδυε τότε δυναμικά στην Ανατολική Μεσόγειο δεν επιθυμούσαν να δουν την ήδη πανίσχυρη Ρωσία να υποτάσσει την Οθωμανική αυτοκρατορία και να κυριαρχεί και ως ναυτική δύναμη πέρα από τα Στενά11. Είναι αρκετό να σημειωθεί επίσης ότι, πέρα από τη δεδομένη εχθρότητα της ορθόδοξης εκκλησίας προς κάθε τι το αιρετικό φράγκικο, δυτικό,ιδιαίτερα απέναντι στο Διαφωτισμό και τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης καθώς και την αντιδραστική προσκόλλησή της στην «κραταιάν των Οθωμανών βασιλείαν», οι συμπάθειές της έδειχναν καθαρά προς τη Ρωσία, όποτε ένιωθε να απειλείται από νεωτερισμούς ορισμένων σουλτάνων12.
Ένας καθαρά αστικός προσανατολισμός της ελληνικής επανάστασης απαιτούσε πρώτα απ’ όλα την προσπάθεια για διάλυση των μεσαιωνικών δομών της κοινωνίας, συνεκτικός ιστός των οποίων ήταν η εκκλησία και η ιδεολογία που εκπορευόταν από αυτήν. Το κίνημα του Διαφωτισμού και η Γαλλική Επανάσταση έδωσαν το έναυσμα της σύγκρουσης ανάμεσα στην πρωτοπόρα διανόηση της εποχής από τη μια πλευρά και στον ορθόδοξο κλήρο του Πατριαρχείου, με τα εθελόδουλα κηρύγματα περί «άθεων Γάλλων» κλπ. από την άλλη. Με την προσπάθεια αυτή για απεγκλωβισμό της σκέψης από την εκκλησιαστική σκοταδιστική επιρροή συνδέονται οι μεγάλες υπηρεσίες του αστού δημοκράτη Αδ. Κοραή (1748 – 1833), και το έργο του Ρήγα του Βελεστινλή (1758 – 1797), φλογερού επαναστάτη και εθνεγέρτη των βαλκανικών λαών. Τόσο ο πρόωρα χαμένος Ρήγας όσο και ο σε σεβάσμια ηλικία αποβιώσας Κοραής υπήρξαν αντίπαλοι του κλήρου, αλλά ο Ρήγας ηρωοποιήθηκε αμέσως, ενώ η συμβολή του Κοραή στον αστικό εκδημοκρατισμό του κράτους άργησε σχετικά να εκτιμηθεί στο σωστό της μέτρο. Καθώς όμως η ελληνική αστικοδημοκρατική σκέψη δεν μπόρεσε να συνεχίσει την προσπάθεια του Ρήγα – με μοναδική εξαίρεση την «Ελληνική Νομαρχία» – και η Γαλλική Επανάσταση έμελλε να τυποποιηθεί με αυταρχικό τρόπο στη Ναπολεόντεια αυτοκρατορία, η προσπάθεια για λύση μετατοπίστηκε σχεδόν υποχρεωτικά στην τσαρική Ρωσία, παραδοσιακό εχθρό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, προς την οποία απέβλεπαν ο ορθόδοξος κλήρος, οι Φαναριώτες, οι Ελληνες έμποροι σιτηρών και γουναρικών που είχαν σχέσεις με τη Ρωσία και, τέλος, η στρατιωτική αριστοκρατία των οπλαρχηγών που, με τη μορφή των καπετανάτων και των αρματολικιών, είχαν ξεχωρίσει κοινωνικά από την αγροτική βάση της κοινωνίας. Αυτά τα κατά τεκμήριο ορθόδοξα συντηρητικά στρώματα ανέλαβαν την οργάνωση του απελευθερωτικού κινήματος υπό τη μορφή της Φιλικής Εταιρείας. Σε σχέση με τις ιδέες που κήρυσσαν λίγο προηγούμενα ο Ρήγας και η «Ελληνική Νομαρχία», η Φιλική Εταιρεία αποτελούσε σαφέστατα ένα βήμα πίσω, αλλά ανταποκρινόταν με φυσικό τρόπο στη μεγάλη καθυστέρηση και ανωριμότητα της ελληνικής αστικής τάξης που δεν είχε ακόμα αποδεσμευτεί από το μεσαιωνικό της περιβάλλον και τώρα καλούνταν να υποστεί την καθοδήγηση μιας γενικά θρησκευόμενης οργάνωσης που δεν έκρυβε ορισμένες φορές και τους φαναριώτικους με μεσαιωνική και ρωσική χροιά ανεδαφικούς σκοπούς της για μια ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας!!! Η Φιλική Εταιρεία που ιδρύθηκε την εποχή της παντοδυναμίας της Ρωσίας (1814 Ρωσική κατοχή στο Παρίσι) δεν είχε άμεσους δεσμούς με τις λαϊκές μάζες και στην πορεία της ανάπτυξής της δεν παίρνει κοινωνικό περιεχόμενο, αλλά εκδηλώνει μεγαλοϊδεάτικες τάσεις, όπως διαπιστώνει ο Ζέβγος13. Ποτέ εξ άλλου η τσαρική πολιτική δε στηρίχτηκε σε κάποιο πλατύ λαϊκό κίνημα. Όλα αυτά τα πολύ σημαντικά τα ξεχνάμε κάποτε πολύ εύκολα. Ο ανώτατος αρχηγός θα ήταν, φυσικά, κάποιος παράγοντας στην υπηρεσία της Ρωσίας, ο Καποδίστριας ή ο Υψηλάντης. Η επανάσταση, λοιπόν, που θα είχε νομοτελειακά αστικό περιεχόμενο ξέσπασε την άνοιξη του 1821 παρά την ανωριμότητα της ελληνικής αστικής τάξης.


Τάξεις και πολιτικές παρατάξεις
Την ορθότερη και, πριν απ’ όλα, διαλεκτικότερη μαρτυρία για την ύπαρξη κοινωνικών τάξεων και πολιτικών παρατάξεων στην

ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ: ΠΟΤΡΕΤΑ ΤΩΝ ΗΓΕΤΩΝ ΤΗΣ ΣΚΟΥΦΑ, ΤΣΑΚΑΛΩΦ ΚΑΙ ΞΕΝΘΟΥ


 επαναστατημένη Ελλάδα μάς δίνει ο ιστορικός της Φιλικής Εταιρείας Ι. Φιλήμων, που αναφέρει τρεις τάξεις που διεκδικούσαν τότε την εξουσία: τους στρατιωτικούς (δηλ. καπεταναίους, οπλαρχηγούς, αρματολούς), τους προεστούς (κοτσαμπάσηδες) και τους πολίτες, όπως αποκαλεί τους αστούς. Η ύπαρξη των αντίθετων μεταξύ τους παρατάξεων στρατιωτικών και προεστών είχε σαν αποτέλεσμα, κατά τον Φιλήμονα, να διατηρηθεί ισορροπία ανάμεσά τους και έτσι να μην πέσει το Εθνος στην τυραννία της μιας ή της άλλης παράταξης. Η μέση τάξη των πολιτών «συνήργησε πάντοτε εις την υπεροχήν πότε της μιας και πότε της άλλης», ήταν όμως αδύνατο να αντιπαραταχθεί μόνη της εναντίον της μιας χωρίς να έχει τη συνδρομή της άλλης14. Ο Φιλήμων μάς λέει με άλλα λόγια ότι η αστική τάξη, καθώς ήταν ολιγάριθμη, δεν μπορούσε να σταθεί μόνη της και, έτσι, πάντα μηχανορραφούσε με τη μια παράταξη ενάντια στην άλλη και, για το λόγο αυτό, γινόταν αντιπαθητική στο λαό, δηλαδή στις μεγάλες μάζες της αγροτιάς που, με μεσαιωνική νοοτροπία και παράδοση, ακολουθούσαν τους φυσικούς τους ηγέτες, δηλαδή τους καπεταναίους και τους προεστούς. Με την ολιγάριθμη τάξη των αστών που επιδίωκαν ένα ανεξάρτητο κράτος υπό καθεστώς συνταγματικής μοναρχίας με βασιλιά έναν πρίγκιπα από την Ευρώπη δεν άργησαν να συνταχθούν και οι αστοί νοικοκυραίοι των νησιών που ως τότε κινούσαν τα πλοία τους με δικά τους έξοδα και επιθυμούσαν μια ισχυρή κεντρική εξουσία ικανή να συγκεντρώνει τα δημόσια έσοδα για να χρηματοδοτεί την κίνηση του ελληνικού στόλου. Πιο κοντά στην αστική παράταξη βρισκόταν η παράταξη των κοτσαμπάσηδων, με την οποία συχνά συμμαχούσε ο αρχηγός των αστών Μαυροκορδάτος15. Με βάση τον πολιτικό συνασπισμό αυτό (αστοί, νησιώτες, κοτσαμπάσηδες) ηττήθηκαν πολιτικά η παράταξη των στρατιωτικών και οι Φιλικοί στην Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου. Στο εξής, η Φιλική Εταιρεία περίπου εξαφανίζεται από το προσκήνιο μαζί με τα σύμβολα της (σταυροί, φοίνικες κ.λπ. εκκλησιαστικής και μασονικής έμπνευσης) και επικρατούν οι δυνάμεις που συνδέονται οικονομικά με τη θάλασσα (επιβολή της γαλανόλευκης σημαίας), δηλαδή αυτές οι δυνάμεις που αποτελούν ήδη ή θα αποτελέσουν την αγγλόφιλη, αστική παράταξη.
Η επιρροή της Φιλικής Εταιρείας υποχώρησε οριστικά, κύρια επειδή η Α’ Εθνοσυνέλευση θέσπισε κεντρική διοίκηση με φιλελεύθερους θεσμούς, αλλά και επειδή ο εδαφικός περιορισμός της επανάστασης στην κυρίως Ελλάδα έθαψε στην κυριολεξία τα ρωσικά, φαναριώτικα και Φιλικά σχέδια για ανασύσταση της πολυεθνικής Βυζαντινής αυτοκρατορίας δείχνοντας καθαρά σε όσους μπορούσαν να καταλάβουν, ότι εκείνο που ήταν εφικτό στις δοσμένες τότε συνθήκες ήταν η απόσπαση από την Οθωμανική αυτοκρατορία της Κάτω Ελλάδας και των νησιών, δηλαδή ενός εθνικού κράτους. Σχετικά με τα χιμαιρικά σχέδια ανασύστασης της ορθόδοξης βυζαντινής αυτοκρατορίας, με άλλα λόγια της διαβόητης «μεγάλης ιδέας» που καλλιεργούσε κυρίως ο κλήρος και πολύ μετά το σχηματισμό του ελληνικού αστικού κράτους (ακόμα και σήμερα βλέπουμε τον ορθόδοξο ανώτερο κλήρο να προβαίνει σε ορισμένες εκδηλώσεις τέτοιας προέλευσης που κυμαίνονται ανάμεσα στο κωμικό και στο επικίνδυνο) και που δεν είχαν την παραμικρή σχέση με το όραμα του Ρήγα για μια δημοκρατική, πολυεθνική βαλκανική ομοσπονδία πολλών θρησκειών, ο Μαρξ είναι κατηγορηματικός: «Οι έλληνες κάτοικοι του λεγόμενου βασιλείου… μπορεί να ονειρεύονται ακόμα και μια ανασύσταση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, παρ’ όλο που, γενικά, είναι ένας τετραπέρατος λαός για να πιστεύουν σε μια τέτοια ανοησία»16.
Οι επιτυχίες της Επανάστασης το 1822 έκαναν παντοδύναμη τη στρατιωτική παράταξη σε σημείο π.χ. που να αγνοεί την κεντρική κυβέρνηση ο Ανδρούτσος17, ενώ στη Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους (1823), οι στρατιωτικοί με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη θα εκφράσουν ολιγαρχικές απόψεις, όπως λέει ο Ζέβγος18. Με την ταξική πάλη είναι άρρηκτα συνδεμένο το πρόβλημα της εθνικής γης, δηλαδή τα πρώην τουρκικά κτήματα που ανακηρύχτηκαν εθνικά ήδη από την αρχή της επανάστασης.
Αν το κράτος που θα προέκυπτε θα ήταν εθνικό, αστικό, τότε θα έπρεπε να είναι ενιαίο, δηλαδή να διαθέτει ενιαία αγορά. Ο Μαρξισμός διδάσκει ότι η πανεθνική αγορά είναι το πρώτο σχολείο όπου η αστική τάξη διδάσκεται τον πατριωτισμό19. Με τη σειρά της, η ενιαία εσωτερική αγορά απαιτεί την αστικοποίηση της γαιοκτησίας, δηλαδή την εμπορευματοποίηση της γης ή τη μετατροπή της σε εμπόρευμα, ώστε να γίνει ικανή να παράγει εμπορεύματα. Έτσι, το εθνικό πρόβλημα είναι κατά βάθος πρόβλημα αγροτικό και η αγροτιά είναι δύναμη κρούσης του εθνικού κινήματος, όπως συνέβη και στη Γαλλική αστική επανάσταση.
Το στρατιωτικό ολιγαρχικό κόμμα απέκτησε πάρα πολλούς οπαδούς μέσα στην αγροτιά της Πελοποννήσου, όπου τα εθνικοποιημένα τούρκικα κτήματα ήταν πολλά. Καθώς οι νησιώτες, που δε διέθεταν κτήματα στα νησιά τους αλλά ξόδευαν τις περιουσίες τους για τα πλοία του αγώνα, ζητούσαν να αποζημιωθούν με εθνικά κτήματα, οι στρατιωτικοί εναντιώνονταν σ’ αυτή την «καταπάτηση» του Μοριά από τους ξένους! Στη Στερεά, όπου τα εθνικοποιημένα κτήματα ήταν λίγα, οι αγρότες δεν ενδιαφέρονταν να αποκτήσουν γη στην Πελοπόννησο. Με λίγα λόγια, οι αγρότες δεν μπορούσαν τότε να έχουν σαφή αντίληψη για το τι είναι ένα αστικό εθνικό κράτος και εκείνο που καταλάβαιναν καλά ήταν ότι έπρεπε να εξομοιωθούν με τους ελεύθερους μουσουλμάνους. Με λίγα λόγια, δεν υπήρχε στη μεγάλη πλειοψηφία του αγροτικού πληθυσμού, που ζούσε σε μεσαιωνικές συνθήκες, αστική αντίληψη και η αντινομία της εποχής βρισκόταν στο ότι τα οικονομικά συμφέροντα της αγροτιάς ήταν ασύμβατα τότε με την αστική ανάπτυξη και τον εθνικό συγκεντρωτισμό. Δεν υπήρχε ακόμα ο απαραίτητος βαθμός αστικής ανάπτυξης, ώστε τα αιτήματα της αγροτιάς, δηλαδή η μοιρασιά της γης, να αποκτήσουν αντικειμενικά προοδευτικό χαρακτήρα.
Εθνικός συγκεντρωτισμός σε ένα αστικό κράτος σήμαινε διάλυση ή κατάργηση όλων των επαρχιακών, εδαφικών, τοπικών εξουσιών, δηλαδή των καπετανάτων, των οπλαρχηγών και των προκρίτων. Οι στρατιωτικοί ιδιαίτερα, ως μετέπειτα ρωσικό κόμμα δεν άργησαν να υιοθετήσουν το περιβόητο διαμελιστικό σχέδιο των λεγόμενων «τριών αποκομμάτων», για το χωρισμό της Ελλάδας σε Δυτική Στερεά (αρχηγός Μάρκος Μπότσαρης), σε Ανατολική Στερεά (αρχηγός Οδυσσέας Ανδρούτσος) και σε Πελοπόννησο/Μοριά (αρχηγός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης), και οι τρεις περιοχές φόρου υποτελείς στο σουλτάνο που προωθήθηκε από τη ρωσική πολιτική το 1824 και αντιστοιχούσε σε φεουδαρχικές, μεσαιωνικές δομές τουρκικού τύπου (τρία βιλαέτια Ναύπακτος, Εγριπος, Μοριάς) ή ακόμα βυζαντινής εποχής (δεσποτάτο Ηπείρου, δουκάτο Αθηνών, πριγκιπάτο Αχαΐας). Αντίθετα, όπως ειπώθηκε, η ίδρυση ενός αστικού κράτους προϋπέθετε πρώτα απ’ όλα ενοποίηση της εσωτερικής αγοράς, έτσι ώστε να μπορέσει να αναπτυχθεί η ντόπια εμπορευματική παραγωγή και το εξωτερικό εμπόριο. Αστικός συγκεντρωτισμός, σε τελευταία ανάλυση, σήμαινε και εθνική ανεξαρτησία, ενώ τοπικές εξουσίες, αρματολίκια, καπετανάτα, προεστάτα δεν μπορούσαν παρά να είναι κάτι σαν «χριστιανικά πασαλίκια», δηλαδή αυτόνομες περιοχές υποτελείς στο σουλτάνο κατά το υπόδειγμα της Μολδοβλαχίας και πρόσφορο έδαφος για στρατιωτική επέμβαση της φεουδαρχικής τσαρικής Ρωσίας υπό το πρόσχημα της προστασίας των ορθοδόξων. Στο σημείο αυτό ταυτίστηκαν οι αστικοί προσανατολισμοί της μέσης τάξης των πολιτών, όπως είδαμε να τους αποκαλεί ο Φιλήμων, με τις επιδιώξεις της αγγλικής πολιτικής στη Μεσόγειο, που επιδίωκε να εμποδίσει τις επεκτατικές τάσεις της ρωσικής αυτοκρατορίας.


Συμμαχίες και αντιθέσεις
Οι κοινωνικές συμμαχίες που είχαν συναφθεί από την Α’ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου ανατρέπονται, όταν συνάπτεται από την κυβέρνηση των αστών το πρώτο αγγλικό δάνειο. Τώρα συνασπίζονται στρατιωτικοί και κοτσαμπάσηδες της Πελοποννήσου που ανησυχούν για το ότι η κυβέρνηση, με αυξημένο κύρος, θα κατόρθωνε να κατανικήσει τις τοπικές, επαρχιακές αντιστάσεις και να ισχυροποιήσει την κεντρική εξουσία. Ως τότε, οι κοτσαμπάσηδες είχαν συνεργαστεί με τους αστούς, ιδιαίτερα στον πρώτο εμφύλιο πόλεμο.
Η υποθήκευση της εθνικής γης για τα εξωτερικά δάνεια απέκλειε τη δωρεάν διανομή της στους αγωνιστές και στους αγρότες. Αλλά η αστική ενότητα του έθνους ήταν τελείως αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς οικονομικά μέσα, και αυτά μόνο από το εξωτερικό

Ι. ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ


μπορούσαν να έρθουν. Ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος, στον οποίο ο Μακρυγιάννης αναγνωρίζει ότι «το δίκαιον και η πατρίδα ήταν με το βουλευτικόν»20 κατέληξε με ήττα του Κολοκοτρώνη και των συμμάχων του προεστώτων, ενώ νίκησε η αστική κυβέρνηση με τις λίρες και τους ρουμελιώτες οπλαρχηγούς. Από τότε αρχίζουν και οι σοβαρές προσπάθειες για τη δημιουργία τακτικού στρατού, κάτι που με τη βοήθεια του χρήματος, αποτελεί ρήγμα στο στρατό των ατάκτων και ένα ακόμα βήμα προς τον αστικό συγκεντρωτισμό.
Αυτό το αστικό ενιαίο κράτος, αντίθετο προς το σχέδιο των τριών αποκομμάτων που είχαν προωθήσει η Ρωσία και οι στρατιωτικοί, ταίριαζε περισσότερο με τις επιδιώξεις της αστικής Αγγλίας που, επί υπουργού εξωτερικών G. Canning, ασκούσε πολιτική αντίθετη από εκείνη της Ιεράς Συμμαχίας, προσπαθώντας ταυτόχρονα να ενισχύσει την ίδρυση ανεξάρτητων εθνικών κρατών που, με τη σειρά τους, θα αποτελούσαν προνομιακές αγορές για το εμπόριο και τη βιομηχανία της. Τα αγγλικά δάνεια έδεσαν οριστικά την Ελλάδα στο άρμα του αγγλικού καπιταλισμού21, αποτρέποντας την παραμονή σε φεουδαρχικό επίπεδο ανάπτυξης, είτε υπό οθωμανική κατοχή, είτε υπό την επιρροή της τσαρικής Ρωσίας.
Έτσι, τα πράγματα επιταχύνονται και, καθώς αρχίζει η εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο (αρχές 1825), η Αγγλία υποκινεί τη γνωστή αίτηση προστασίας, την οποία προώθησαν πρώτοι απ’ όλους οι Ρωσόφιλοι Ρώμας και Κολοκοτρώνης. Αυτό το γεγονός είναι δηλωτικό του ότι, στο μέτρο που η επανάσταση αρχίζει να εξαντλείται22, οι προσδοκίες για ανεξαρτησία αρχίζουν να μετατοπίζονται προς το εξωτερικό, όπου η αντοχή της επανάστασης δυναμώνει το φιλελληνισμό. Μόνο «οι κληρικοί φοβούμενοι μήπως η Ελλάς δουλωθεί από τους Δυτικούς, όχι πολιτικώς αλλά θρησκευτικώς… έφεραν εμπόδια εις την ελευθερίαν των Ελλήνων», μας πληροφορεί ο υπασπιστής του Κολοκοτρώνη Φωτάκος23. Έτσι, προκαθορίστηκε ότι η αστική ανάπτυξη της Ελλάδας θα λάβαινε χώρα κάτω από τη σκιά του δυτικού καπιταλισμού.



Ρήγας, συνελήφθη και στραγγαλίστηκε στις αυστριακές φυλακές. Το όραμά του παρέμεινε ανεκπλήρωτο


  Το πρόβλημα της ανεξαρτησίας και οι μεγάλες δυνάμεις
Μπορεί όμως η αστική ανάπτυξη να απαιτούσε πλήρη ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους που θα ιδρυόταν, αλλά η Αγγλία δεν μπορούσε να επιβάλει κάτι τέτοιο μόνη της, χωρίς πόλεμο με την Τουρκία. Έτσι, τα πράγματα άρχισαν να προσανατολίζονται προς μια αυτονομία υπό την επικυριαρχία του σουλτάνου, κάτι για το οποίο, όπως είδαμε, ήταν σύμφωνη και η τσαρική Ρωσία και έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η μαζική προσέλευση των Ρωσόφιλων υπό τον Κολοκοτρώνη να υπογράψουν την αίτηση προστασίας των Ελλήνων από τη Μεγάλη Βρετανία. Αλλά το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα της έστω και σιωπηρής εγκατάλειψης του αιτήματος για ανεξαρτησία και την αντικατάστασή του από μια υποτέλεια στο Σουλτάνο μπορεί να αποτελεί η συμφωνία Αγγλίας και Ρωσίας για εκλογή του Καποδίστρια, με τους Αγγλους R. Church και Th. Cochrane στην ηγεσία του στρατού και του στόλου αντίστοιχα, αλλά η πραγματικότητα πρέπει να αναζητηθεί στη βάση της κοινωνίας και δεν είναι άλλη, από την εξάντληση της ολιγάριθμης έτσι κι αλλιώς ελληνικής αστικής τάξης, οπότε η εξουσία περνάει και πάλι στους προκρίτους του Μοριά και καταλήγει εκεί που άρχισε, όπως λέει ο Ζέβγος, δηλαδή σε άνθρωπο του τσάρου. Στην αρχή ο Υψηλάντης, στο τέλος ο Καποδίστριας. Ετσι, ο Μαρξ κατηγόρησε τους Άγγλους πολιτικούς ότι ενεργώντας με δουλοπρέπεια απέναντι στη Ρωσία φόρτωσαν στην πλάτη των Ελλήνων τον Καποδίστρια24, που σε ένα γράμμα του προς τον Ενγκελς, αποκαλεί «ανέντιμο»25. Για τον Καποδίστρια, ισχύουν οι εύστοχες παρατηρήσεις του Γ. Ζέβγου που χαρακτηρίζει συνολικά τη διακυβέρνησή του «αντιδραστική» «με τον Κολοκοτρώνη συμβουλάτορα και δεξί του χέρι»26. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος και η συνθήκη της Αδριανούπολης του 1829 που δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν η Αγγλία και η Γαλλία έδωσε την τελειωτική λύση στο ζήτημα της ανεξαρτησίας του ελληνικού κράτους.
Το τελικό συμπέρασμα είναι, όπως όλα τα ιστορικά γεγονότα, αντιφατικό. Από τη μια πλευρά, υπήρξε μια εθνική ανεξαρτησία ενός τμήματος του ελληνισμού. Από την άλλη όμως, αποδείχτηκε ότι οι οικονομικές και κοινωνικές προϋποθέσεις για μια καθαρά αστική, καθαρά καπιταλιστική εξέλιξη στο επίπεδο των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών της Δυτικής Ευρώπης ήταν εξαιρετικά αδύναμες αν όχι ανύπαρκτες. Έτσι, η Ελλάδα πέρασε από την απολυταρχία του Καποδίστρια στην απολυταρχία της απόλυτης μοναρχίας πάντα υπό την επιρροή των ξένων δυνάμεων, ιδιαίτερα της Αγγλίας και της Γαλλίας και, μετά την παραχώρηση των Επτανήσων, στην αποκλειστική επιρροή της Αγγλίας που αντικαταστάθηκε πολύ αργότερα από το δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ που, mutatis mutandis, ισχύουν ως σήμερα. Ο αγωνιζόμενος λαός μας έχει ανάγκη την Ιστορία του. Πρέπει να κάνει κτήμα του τα ιστορικά αυτά διδάγματα, αν θέλει οι αγώνες και οι θυσίες του να μην έχουν την τύχη του 1821. Τα λόγια αυτά είναι του Γιάννη Ζέβγου, που έπεσε σε μέρες σαν τη σημερινή (20 Μάρτη του 1947) πριν από εξήντα χρόνια.
(Το κείμενο είναι η ομιλία του Τηλέμαχου Λουγγή στην εκδήλωση της ΚΟΑ και της ΚΝΕ, που έγινε το Σάββατο 24/3/2007 στην αίθουσα Συνεδρίων του ΚΚΕ στον Περισσό με θέμα: «Η αλήθεια για την επανάσταση του 1821 και η παραχάραξή της από τα σχολικά βιβλία». Οι υπότιτλοι είναι του «Ρ»).
Πηγές:
1. Κ. Μαρξ, Das Kapital, Buch I., Erster Abschnitt, Kapitel 3, 113 (Ullmann Verlag): Die Natural form der Grundrente bildet eines der Selbsterhaltungsgeheimnisse des turkischen Reichs.
2. Μαρξ – Ενγκελς, British Politics (1853), Collected Works, 12 (Moscow 1979), 8.
3. Φ. Ενγκελς, The Turkish Question (1853), Collected Works 12 (Moscow 1979), 26.,
4. Κ. Μαρξ, The Greek insurrection (1854), Collected Works 13 (Moscow 1980), 72.
5. Β. Ι. Λένιν, Ο prave nacii na samoopredelenije, Izbrannye pro’izvedenija I (Moskva 1975), 569-621, εδώ 578 και, επίσης, 573: primer balkanskich gosudarstv fozhe govorit protiv nee, ibo vsiakii vidit teper’, shto na’ilushchte uslovija razvitija kapitalizma na Balkanach sozdajutsia kak raz ν mere sozdanija na etom poluostrove samostojatel ‘nych nacional ‘nych gosudarstv.
6. Β. Ι. Λένιν, Η ανάπτυξη του καπιταλισμού στη Ρωσία, Απαντα 3, Αθήνα (ΣΕ), 187, 339, αλλά και πρόλογο στη Β’ έκδοση, 14.
7. Λ. Παπανικολάου, Κοινωνική ιστορία της ελληνικής επανάστασης του 19ου αιώνα, Αθήνα (ΣΕ) 1991, 68 και 76.
8. Γ. Ζέβγος, Σύντομη μελέτη της Νεοελληνικής Ιστορίας, Αθήνα (Διόνυσος, χ.χ.). Ι, 37.
9. Πρβλ. Ζέβγο, στο ίδιο, 1, 85.
10. Φρ. Ενγκελς, The Turkish Question (1853), Collected Works 12 (Moscow 1979), 23.
11. Παπανικολάου, στο ίδιο, 79.
12. Παπανικολάου, στο ίδιο, 90.
13. Ζέβγος, Ι, 47.
14. Ι. Φιλήμονος, Δοκίμιον ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας, Ναυπλία 1834, 96.
15. Παπανικολάου, στο ίδιο, 146 και 168.
16. Κ. Μαρξ, The Greek insurrection (1854), Collected Works 13 (Moscow 1980), 71.
17. Ζέβγος Ι, 78.
18. Ζέβγος Ι, 79.
19. Ι.Β. Στάλιν, Ο Μαρξισμός και το εθνικό ζήτημα, Απαντα 2, 344.
20. Μακρυγιάννη, Απομνημονεύματα, Αθήναι 1969 (Πάπυρος), Α’, 99.
21. Παπανικολάου, στο ίδιο, 211.
22. Ζέβγος, Ι, 102.
23. Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της ελληνικής επαναστάσεως, Αθήναι 1955, 454.
24. Κ. Μαρξ, Herr Vogt (1860), Collected Works 17 (Moscow 1981), 143.
25. Κ. Μαρξ στον Φρ. Ενγκελς, 3 Μάη 1854, Collected Works 39 (Moscow 1983), 447.
26. Ζέβγος, I, 103 – 110.

*Ο Τηλέμαχος Λουγγής είναι Πρόεδρος του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών


Από  https://istoriatexnespolitismos.wordpress.com/2013/08/09/%CE%B7-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-1821-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%80%CE%B1%CF%81%CE%B1%CF%87%CE%AC%CF%81%CE%B1%CE%BE%CE%AE-%CF%84%CE%B7%CF%82/




Α.Ι Οπάριν-Η προέλευση της ζωής

Στη βιολογία,την επιστήμη της ζωής, έδωσαν και δίνουν τη σκληρότερη μάχη τους οι δύο ασυμφιλίωτες φιλοσοφικές τάσεις: ο υλισμός και ο ιδεαλισμός. Τι είναι αυτή η ουσία που είναι η ίδια σ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα και που κάνει και το πιο απλό ανάμεσά τους να ξεχωρίζει από τ’ άλλα αντικείμενα; Η ουσία της ζωής είναι υλική ή βρίσκεται σε καποιο πνευματικό στοιχείο, άγνωστο στην επιστήμη;

Η απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα καθορίζει και τη βάση των φιλοσοφικών μας πεποιθήσεων, καθώς και την πρακτική μας σχέση με τη ζωντανή φύση. Γιατί αν η υλιστική αντίληψη για τη ζωή είναι σωστή, τότε ο άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τα ζωντανά πλάσματα και να τα προσαρμόζει συνειδητά και προκαθορισμένα στους σκοπούς του. Αν όμως η λύση που δίνει σ’ αυτό το πρόβλημα είναι ιδεαλιστική, τότε δεν μένει παρά να θεωρεί παθητικά τη φύση και να θαυμάζει τη σοφία του δημιουργού της.

Η ιδεαλιστική άποψη

Ολόκληρη η ιστορία της βιολογίας μάς αποδεικνύει πόσο γόνιμη στάθηκε η υλιστική αντίληψη για τη φύση, πόσο δηλαδή κατόρθωσε ο άνθρωπος να κυριαρχήσει με την υλιστική αντίληψη πάνω στη ζωντανή φύση. Όμως για καιρό οι υλιστές δεν μπορούσαν να δώσουν ικανοποιητική απάντηση σ’ ένα ερώτημα: το ερώτημα για την καταγωγή της ζωής, την καταγωγή, δηλαδή, τόσο της ποικιλίας των ζωντανών πλασμάτων που ζούνε γύρω μας όσο και του ίδιου του ανθρώπου. Έτσι, αυτό το πρόβλημε έγινε καταφύγιο για τους κάθε είδους ιδεαλιστές, που υποστήριζαν πως η απάντηση είναι πως υπάρχει καποια αιώνια πνευματική ουσία της ζωής, καποια θεία βούληση.

 

Ο Δαρβίνος σύντριψε και σάρωσε με μιας το βιταλισμό, εξηγώντας την καταγωγή της μεγάλης ποικιλίας των ανώτερων ζώων και φυτών ορθολογιστικά, χωρίς να καταφεύγει σε καμία “ζωική δύναμη”, σε καμία “εντελέχεια”. Αλλά ούτε αυτός ούτε οι οπαδοί του δοκίμασαν να λύσουν το πρόβλημα της καταγωγής των κατώτερων ζωικών τύπων που, όσο και να’ναι κατώτεροι, είναι ζωντανοί όσο και κάθε άλλος οργανισμός.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη λύση αυτού του προβλήματος είναι πως σήμερα πια δεν βλέπουμε να σχηματίζεται στη φύση ζωντανή ύλη από μη ζωντανή, χωρίς την επέμβαση καποιου ζωντανού οργανισμού: όλοι οι οργανισμοί που γνωρίζουμε αναπαράγονται από άλλους, όμοιους οργανισμούς. Εν πάση περιπτώσει, δεν υπάρχει αμφιβολία πως, όπως κι ο πλανήτης έχει καπου την καταγωγή του, έτσι ακριβώς κι η ζωή έχει την αρχή της πάνω στην άζωη, ως τότε, Γη.

Η πάλη ανάμεσα στον ιδεαλισμό και τον υλισμό για τα ζητήματα της βιολογίας πήρε διάφορες μορφές στην πορεία της ιστορίας: από την ανοιχτή επίθεση ενάντια στην επιστήμη με τις δυνάμεις του μυστικισμού και της θρησκείας, ως την προσπάθεια του βιταλισμού να χωθεί στη βιολογία, φορώντας τη μάσκα του υλισμού. Θα ήταν ενδιαφέρον να εξετάσουμε σε ποια συμπεράσματα φτάσανε αυτές οι θεωρίες, σχετικά με την καταγωγή της ζωής, γιατί έτσι θα μπορέσουμε να δούμε καθαρά ποια θέση παίρνουν στον αγώνα ανάμεσα στον υλισμό και τον ιδεαλισμό.

Μέντελ και Μόργκαν

Στη διδασκαλία τους για τους γόνους, οι οπαδοί του Μέντελ και του Μόργκαν, φτάσανε να υποστηρίζουν την ιδέα μιας αμετάβλητης κληρονομικής ουσίας. Δέχονται πως φορέας της ζωής είναι τα απλά σωματίδια κληρονομικής ουσίας (γόνοι) που βρίσκονται στα χρωματοσώματα του πυρήνα. Οι γόνοι αυτοί έχουν όλα τα στοιχεία της ζωής, συνακόλουθα και την ικανότητα να αναπαράγονται πανομοιότυπα, δηλαδή, την κληρονομική ιδιότητα. Όλο το υπόλοιπο κύτταρο δεν είναι παρά ένα ειδικό, περίπλοκο και χωρίς ζωή περιβάλλον για τούτο το ζωντανό “γόνο”. Τα μυστικά λοιπόν της ζωής βρίσκονται κρυμμένα μέσα στην ιδιαίτερη υφή του γόνου, κι οι ζωικές του ιδιότητες καθορίζονται από καποια ειδική διάταξη των ατόμων του.

Erwin Rudolf Josef Alexander Schrödinger (1887 – 1961)Ο Έρβιν Ρούντολφ Τζόζεφ Αλεξάντρ Σρέντιγνκερ (1887 – 1961)

Αυτή η ιδιαίτερη υφή του γόνου πρέπει να μείνει στάσιμη, αμετάβλητη σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Μπορεί βέβαια να μεταβάλλεται κι αυτή με την επίδραση εξωτερικών παραγόντων, όμως μόνο σε δευτερεύοντες κι όχι ουσιαστικούς χαρακτήρες της, ενώ η βασική διάταξη των ατόμων του γόνου, από την οποία εξαρτάται η ζωή, πρέπει να μείνει αναλλοίωτη, τόσο στη διάρκεια της οντογένεσης, όσο και στην πορεία της εξέλιξης (2).

Οι μηχανιστές

Μια σύντομη, αλλά χαρακτηριστική περίληψη αυτών των ιδεών, βρίσκουμε στο βιβλίο του Ε. Σρέντινγκερ: “Τι είναι η ζωή;”. Ο συγγραφέας καταλήγει στο συμπέρασμα πως η υλική βάση της ζωής είναι ο γόνος, ένα πρωτεϊνικό μόριο με λιγοστά άτομα. Η ειδική διάρθρωση – η διάταξη των ατόμων – αυτού του μορίου (του γόνου) καθορίζει την τάξη και την οργάνωση των φαινομένων της ζωής. Όμως, κατά τη γνώμη του, ο γόνος αυτός δεν παίρνει καθόλου μέρος στο μεταβολισμό, γιατί είναι ένας “απεριοδικός κρύσταλλος”(3) με θαυμαστή σταθερότητα και μακροβιότητα. Όλη η τάξη, όλοι οι νόμοι της ζωής, μας λέει ο Σρέντινγκερ, στηρίζονται στην κανονικότητα της σταθερής και αναλλοίωτης διάρθρωσης του γόνου. Για να εξηγήσει όμως την τόση κανονικότητα και τάξη στη λειτουργία αυτού του γόνου – που δεν είναι, στο κάτω-κάτω, παρά μια μικρή ομάδα ατόμων σε στατική κατάσταση- ο Σρέντινγκερ, σε πλήρη αντίθεση με τους στατιστικούς νόμους (4) της ατομικής θεωρίας, δέχεται για αυταπόδειχτη τη λειτουργία ενός νέου τύπου νόμου στους ζωντανούς οργανισμούς παρόμοιου με τους νόμους που διέπουν τη λειτουργία καθαρά μηχανικών συστημάτων σε μικροσκοπική κλίμακα. Και για να υποστηρίξει αυτή την αναλογία, αναγκάζεται να δεχτεί πως μέσα στους ζωντανούς οργανισμούς υπάρχει ένα ατόφιο και αυστηρά σταθερό σώμα – ο απεριοδικός κρύσταλλος – που το ταυτίζει με το γόνο των Μεντελιανών. Οι υποστηριχτές αυτών των θεωριών επικαλέστηκαν τελευταία την ύπαρξη τέτοιων “ζωντανών μορίων” με μορφή ιών – σαν τον ιό του μωσαϊκού του καπνού (5) σαν πειστήριο υπέρ της υπόθεσής τους για το γόνο. Το φαινόμενο του ιού – σταθερής χημικής μονάδας νουκλεοπρωτεΐνης- που πολλαπλασιάζεται όταν εισάγεται σε φύλλο καπνού, το παρουσιάζουν σαν ένα είδος “αναπαραγωγής” του νουκλεοπρωτεϊνικού ιού και ξεκινώντας απ’ αυτό, θεωρούν τον ιό σα ζωντανό. Το φυτό του καπνού το βλέπουν σαν το θρεπτικό μέσο, όπου αναπαράγεται το “ζωντανό μόριο” του ιού, ακριβώς όπως αναπαράγεται το “ζωντανό μόριο” του γόνου μέσα στο περιβάλλον του κυττάρου του.

Σ’ αυτές τις αντιλήψεις για τη φύση της ζωής στηρίχτηκαν οι μεντελιανοί κι έφτασαν στο συμπέρασμα πως τον παλιό καιρό πρωτοσχηματίστηκαν με μυστηριώδη τρόπο τέτοια “ζωντανά μόρια”. Έτσι μονάχα μπορεί κανείς, ισχυρίζονται, να οραματίζεται την πρώτη εμφάνιση της ζωής πάνω στη γη.

Η γνώμη αυτή είχε παρουσιαστεί ήδη στα έργα του Βάισμαν. Παρόμοια κι ο Μόργκαν καταπιάνεται να μας εξηγήσει την ιδέα πως ο γόνος ήταν η πρώτη οργανική ύλη που παρουσίασε τις ιδιότητες της ζωής. Παρόμοιες γνώμες βρίσκει κανείς στα έργα και άλλων Μεντελιανών.

Για να λυθεί λοιπόν το πρόβλημα της προέλευσης της ζωής, δε μας χρειάζεται παρά να εξηγήσουμε πώς ξεπετάχτηκε αυτός ο γόνος, που από την πρώτη του στιγμή παρουσιάστηκε μ’ όλα τα στοιχεία της ζωής και κράτησε μέχρι σήμερα ανέγγιχτη τη διάρθρωσή του, την τόσο αποφασιστική για τη ζωή (6). Η απάντηση των μηχανιστών βιολόγων σ’ αυτό το ζήτημα, φαίνεται με πρώτη ματιά πολύ απλή: η ιδιαίτερη διάρθρωση του αρχικού γόνου, σχηματίστηκε αρχικά εντελώς στην τύχη, δηλαδή συνδυάστηκαν στην τύχη άτομα από τα ορισμένα στοιχεία που συνιστούν το γόνο.

Οργανικές ουσίες και ιός του καπνού

Την παλιά άποψη πως οι ζωντανοί οργανισμοί προήλθαν άμεσα από το νερό, το διοξείδιο του άνθρακα και τα ανόργανα άλατα, που είχε διαδοθεί τόσο πλατιά στις αρχές του αιώνα μας, την έχουν πια όλοι σχεδόν εγκαταλείψει, γιατί κρίναν σωστότερη τη γνώμη που διατύπωσα από το 1922, πως οι οργανικές ουσίες έκαμαν την εμφάνισή τους στην επιφάνεια της γης πολύ πριν παρουσιαστούν τα ζωντανά όντα. Σήμερα, παραδέχονται την παραπάνω γνώμη μου γι’ αυτή την περίοδο της εξελιχτικής ανάπτυξης, ακόμα κι οι πιο φανατικοί υποστηρικτές της μοριακής γενετικής. Έχουν όμως τη γνώμη πως δε λειτούργησε κανένας νόμος στο επόμενο σπουδαίο στάδιο της εξέλιξης, που οδήγησε στο σχηματισμό ζωντανών οργανισμών απ’ αυτές τις οργανικές ενώσεις. Ολότελα τυχαία, λένε, από συμπτωματική, τυχαία συνένωση μορίων οργανικών ουσιών πρέπει να σχηματίστηκε αυτή η ουσία με τη νέα διάρθρωση, που μπορούσε να πολλαπλασιάζεται αυτοκαταλυτικά (7), σαν και το κύτταρο του νουκλεοπρωτεϊνικού ιού.

Γιατί όλοι τους δέχονται και προβάλλουν αυτή την αναλογία με τον ιό. Σύμφωνα μ’ αυτές τις αντιλήψεις λοιπόν, η εμφάνιση της ζωής υπήρξε ένα εντελώς ξεχωριστό, “τυχαίο” γεγονός: μόρια οργανικής ύλης στη χαοτική τους κίνηση συνενώθηκαν εντελώς συμπτωματικά, έτσι που να σχηματίσουν ένα ζωντανό μεγαλομόριο με αναπαραγωγικές ικανότητες, όπως γίνεται στην περίπτωση του ιού της νουκλεοπρωτεΐνης.


Κι όμως κανένας από τους ιούς που γνωρίζουμε δεν παρουσίασε ποτέ ενζυματική δραστηριότητα. Οι ιοί μένουν σε πλήρη αδράνεια σ’ όποιο τεχνητό περιβάλλον κι αν βρεθούν, χωρίς να δείχνουν κανένα σημάδι χημικής δραστηριότητας ή μεταβολισμού. Αυτή η περίφημη “αναπαραγωγή” των ιών μπορεί να συμβεί μονάχα αν τους βάλουμε μέσα σ’ ένα ζωντανό κύτταρο και με βάση το μεταβολισμό αυτού του κυττάρου. Η ιδέα λοιπόν του μονομοριακού “ιού – ενζύμου”, που προκαλεί ενζυματικές αντιδράσεις στη γύρω του άζωη διάλυση οργανικών ουσιών κι έτσι αναπαράγεται, δεν είναι παρά καθαρή σοφιστεία. Πουθενά στη φύση δε βρίσκουμε τίποτα ανάλογο.

Διάρθρωση και λειτουργικότητα του ζωντανού οργανισμούς

Κάτι ακόμα πιο απαράδεχτο από την αναλογία αυτή με τους ιούς, είναι ο αυθαίρετος ισχυρισμός για τον τυχαίο αρχικό σχηματισμό του “ζωντανού μορίου”. Εκείνο που περισσότερο από κάθε άλλο χαρακτηρίζει τους ζωντανούς οργανισμούς είναι η εξαιρετική, η τελειότατη προσαρμογή ολόκληρης της βαθύτερής τους οργάνωσης στην άσκηση των ζωντανών λειτουργιών μέσα στις συνθήκες του δοσμένου περιβάλλοντος. Κι ο απλούστερος ζωντανός οργανισμός ζει – δηλαδή, τρέφεται, αυξάνει και πολλαπλασιάζεται- μονάχα γιατί η βαθύτερη οργάνωσή του είναι τέλεια προσαρμοσμένη στην εκτέλεση ορισμένων ζωικών λειτουργιών, κάτω από τις δοσμένες συνθήκες του περιβάλλοντος. Αυτό πάλι δεν το χωράει ο νούς του ανθρώπου: όλη αυτή η τελειότατη προσαρμογή, αυτή η “λειτουργικότητα του οργανισμού”, να’χει την αρχή της σ’ ένα τυχαίο περιστατικό! Κανείς δε θα περίμενε να ξεφυτρώσει ξαφνικά μπροστά του, μέσα στην ανόργανη ύλη, ένα εργοστάσιο. Όσο πιθανό είναι αυτό, άλλο τόσο – κι ακόμα λιγότερο – είναι πιθανό να εμφανιστεί τυχαία κάποιο μικρόβιο ή γόνος, με όλες τις ιδιότητες της ζωής, μια μονάδα δηλαδή πολύ πιο περίπλοκη και πολύ πιο τέλεια συνταιριασμένη για τις πολλαπλές λειτουργίες της, από κάθε εργοστάσιο.

Ακριβώς αυτό το συνταίριασμα, αυτή η τέλεια προσαρμογή ολόκληρης της εσωτερικής οργάνωσης της ζωντανής ύλης στους σκοπούς της ζωής, είναι το αξεπέραστο φράγμα που μπροστά του σμίγουν και σβήνουν όλες οι μηχανιστικές θεωρίες για τη ζωή. Καμία ιδιαίτερη διάρθρωση, μήτε κι η πιο περίπλοκη διάταξη των ατόμων αυτού του υποθετικού μορίου – γόνου, δε φτάνει για να εξηγηθεί ετούτο το εξαιρετικό χαρακτηριστικό της ζωντανής ύλης.

Οι μηχανιστές βιολόγοι βλέπουν το ζωντανό οργανισμό σα μηχανή και ξεχνούν πως η βαθύτερη σκοπιμότητα της μηχανής έχει προκαθοριστεί από τη θέληση αυτού που την κατασκεύασε, του ανθρώπου που την έφτιαξε, για να του χρησιμέψει στους σκοπούς του. Μα πού είναι λοιπόν, ρωτούν από τη μεριά τους οι ιδεαλιστές, αυτός ο ρολογάς που κατασκεύασε τούτο το ζωντανό ρολόι και καθόρισε τους σκοπούς της λειτουργίας του; Κι οι μηχανιστές δε βρίσκουν τι να απαντήσουν. Αναγκάζονται, αναπτύσσοντας λογικά τις ιδέες τους, να καταλήξυν κι αυτοί στον ιδεαλισμό και να παραδεχτούν τη θεία βούληση του δημιουργού ή άλλες παρόμοιες μυστικιστικές αντιλήψεις.


Χαρακτηριστικό παράδειγμα για αυτή την περίπτωση είναι και το βιβλίο του Σρέντινγκερ “Τι είναι η ζωή;”. Ενώ σ’ όλο του το βιβλίο προχωρεί με καθαρά υλιστικές αντιλήψεις – χημικοί και φυσικοί νόμοι, άτομα, μόρια, κρύσταλλοι κι όλα τα παρόμοια – στο τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο, μιλώντας για την ουσία της ζωής και τη διαφορά ανάμεσα στους “μηχανισμούς” και τους οργανισμούς, τα γυρίζει, αναγκάζεται να παραδεχτεί κι αυτός καποια θεία δύναμη και καταλήγει μ’ ένα ολότελα ιδεαλιστικό επίλογο. Μάταια προσπαθεί ο Μύλλερ (8) στην κριτική του γι’ αυτό το βιβλίο να ξεχωρίσει τον επιστήμονα Σρέντινγκερ από το Σρέντινγκερ το φιλόσοφο. Άλλωστε, αυτός ο “μυστικισμός παλαιάς σχολής” που τόσο τον κατακρίνει ο Μύλλερ, είναι το αναγκαίο λογικό συμπέρασμα όπου καταλήγουν οι βιολογικές θεωρίες και του ίδιου του Μύλλερ.

Η υλιστική άποψη

Η μεγάλη ιδεολογική ζημιά που δημιουργούν όλες οι παραπάνω θεωρίες είναι πως, με τη μάσκα του υλισμού, μας οδηγούν αναπόφευκτα στον ιδεαλισμό. Ξέρουμε πόσα νέα επιχειρήματα προσπάθησε να προμηθεύσει στο φιντεϊσμό (9) η σύγχρονη αστική επιστήμη και έχουμε χρέος να τα καταπολεμήσουμε. Η βιολογία είναι αφοπλισμένη στον αγώνα της ενάντια στον ιδεαλισμό, αφού ισχυρίζονται πως το πρόβλημα της καταγωγής της ζωής, αυτό το σπουδαιότατο φιλοσοφικό πρόβλημα, δε μπορεί να λυθεί από υλιστική άποψη.

Η ζωή, σύμφωνα με το διαλεκτικό υλισμό, είναι υλική στην ουσία της, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οποιοδήποτε κομμάτι της ύλης, αυτό καθ’ αυτό, έχει και την ιδιότητα της ζωής.

Μόνο οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν αυτή την ιδιότητα: τα πράγματα και η ύλη του άψυχου κόσμου δεν είναι ζωντανά. Υπάρχουν λοιπόν βασικές διαφορές ανάμεσα στην άψυχη φύση και τους ζωντανούς οργανισμούς. Η ζωή είναι μια ειδική μορφή ύπαρξης της ύλης. Η μορφή αυτή δε βρισκόταν από πάντοτε στον κόσμο, ούτε χωρίζεται από τις άλλες μορφές της ύλης με βαθύ χάσμα (όπως υποστηρίζουν οι ιδεαλιστές). Αντίθετα, κι αυτή βγαίνει από την ίδια την ύλη, σα μια νέα μορφή της, στην πορεία της εξέλιξης του κόσμου. Ο διαλεκτικός υλισμός μάς μαθαίνει πως η ύλη που βρίσκεται σε αδιάκοπη κίνηση, περνάει στην εξέλιξή της απο μια σειρά στάδια, παρουσιάζοντας στο καθένα όλο και πιο σύνθετες μορφές ύπαρξης, με νέες, άγνωστες προηγούμενα ιδιότητες.


Μια τέτοια μορφή είναι κι η ζωή, που παρουσιάζεται σ’ ένα ορισμένο στάδιο της εξέλιξης της ύλης. Έχει λοιπόν καινούργιες ιδιότητες, που την κάνουν να ξεχωρίζει από την υπόλοιπη ύλη, τον άψυχο κόσμο και διέπεται από νέους, ειδικούς κι αποκλειστικούς γι’ αυτή νόμους, τους βιολογικούς.

Μηχανιστικός και διαλεκτικός υλισμός

Ώστε ο διαλεκτικός υλισμός είναι διαφορετικός από το μηχανιστικό. Διακρίνεται απ’ αυτόν ακόμα κι από τον τρόπο που θέτει το πρόβλημα για τη γνώση της ζωής. Γιατί οι μηχανιστές βάζουν σα σκοπό τους την ολοκληρωτική εξήγηση της ζωής με τη βοήθεια της φυσικής και της χημείας, με την αναγωγή όλων των λειτουργιών της ζωής σε φυσικά και χημικά φαινόμενα και με την ανάλυσή τους, ενώ για το διαλεκτικό υλισμό το πρόβλημα της εξήγησης της ζωής είναι τούτο: να καθοριστούν εκείνες οι ποιοτικές διαφορές, που κάνουν τη ζωή να ξεχωρίζει από άλλες μορφές ύπαρξης της ύλης και μας υποχρεώνουν να τη βλέπουμε σαν ειδικό τρόπο ύπαρξής της.

Η διαφορά αυτή φανερώνεται πολύ χτυπητά στην περίπτωση του μεταβολισμού. Κάθε οργανισμός, όσο ζει και υπάρχει, πρέπει να ανεφοδιάζεται αδιάκοπα με διάφορες ουσίες και με την ενέργεια που περικλείουν αυτές οι ουσίες. Ο οργανισμός λοιπόν προμηθεύεται διάφορες χημικές ενώσεις από το περιβάλλον του. Οι ενώσεις αυτές παθαίνουν βαθιές αλλαγές μέσα στον οργανισμό μέχρι να φτάσουν να γίνουν υλικό, δηλαδή, αναπόσπαστο μέρους του ίδιου του οργανισμού. Αυτό εννοούμε λέγοντας αφομοίωση. Όμως κι οι ουσίες που σχηματίζουν τον οργανισμό δε μένουν αναλλοίωτες, αλλά κι αυτές αποσυντίθεται αργά η γρήγορα και στη θέση τους έρχονται άλλες που μόλις αφομοιώθηκαν, ενώ τα προϊόντα της αφομοίωσης τα αποβάλλει ο οργανισμός στο εξωτερικό περιβάλλον. Η ύλη λοιπόν που σχηματίζει ένα ζωντανό οργανισμό, δε μένει ποτέ σε στατική κατάσταση. Συνθέτεται και αποσυνθέτεται αδιάκοπα κι αυτό με πλήθος συνθετικές και αποικοδομητικές αντιδράσεις, που συνδέονται στενά μεταξύ τους.


Ο μεταβολισμός, αν τον δούμε από καθαρά χημική άποψη, είναι ένα σύνολο από πολλές, ξεχωριστές και σχετικά απλές αντιδράσεις: οξείδωση, αναγωγή, υδρόλυση, αλδολική συμπύκνωση κλπ. Αυτό που δίνει ξεχωριστή μορφή σ’ αυτές τις αντιδράσεις, είναι πως έχουν ρυθμιστεί χρονικά με ορισμένο τρόπο, πως έχουν ενταχθεί σε ορισμένο σύστημα. Δεν πραγματοποιούνται στην τύχη, αλλά με αυστηρά καθορισμένη σειρά και τάξη κι έτσι μπορεί να διατηρεί ο οργανισμός σταθερή τη διάρθρωσή του, παρόλη την ταυτόχρονη αποσύνθεση. Αυτή του όμως η σταθερότητα έχει δυναμικό χαρακτήρα και δεν είναι παρά αντανάκλαση του τέλειου συντονισμού που ενυπάρχει στη ζωντανή ύλη κι είναι ολότελα διαφορετική από τη στατική αδράνεια που παρατηρούν, όπως λένε, στην αυστηρά αναλλοίωτη διάρθωση του γόνου. Πραγματικά, νεότερες εργασίες με άτομα ανιχνευτές (10), απόδειξαν πως, στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει τέτοια αναλλοίωτη διάρθρωση και πως η μετατροπή των ουσιών που σχηματίζουν τη ζωντανή ύλη, γίνεται με σχετικά γοργό ρυθμό. Η φαινομενική σταθερότητα της μοριακής διάρθρωσης του πρωτοπλάσματος, δεν είναι παρά η εξωτερική, ορατή έκφραση της σταθερότητας των νόμων που διέπουν αυτή την τάξη των χημικών αντιδράσεων μέσα στη ζωντανή ύλη. Ο οργανισμός παίρνει από το περιβάλλον του μια σειρά χημικές ενώσεις, τις μετατρέπει και τις κάνει δικές του, μέρη από το σώμα του. Αυτό βέβαια δε γίνεται επειδή υπάρχουν έτοιμα από τα πριν πρότυπα αυτών των ουσιών στη διάθεση του οργανισμού, αλλά γιατί στο δοσμένο στάδιο της ζωής – ιστορίας του οργανισμού, οι χημικές αντιδράσεις που γίνονται μέσα του, συνδέονται μεταξύ τους με ορισμένο τρόπο.

Η διαδοχή των αντιδράσεων, που είναι η βάση όλης αυτής της σύνθεσης, δε στηρίζεται σ’ έναν αποκλειστικό παράγοντα (τη διάρθωση του χρωμοσώματος ή του γόνου), αλλά σ’ όλο συνολικά το πρωτοπλασματικό συγκρότημα. Αυτό μπορεί να αποδειχτεί και στην περίπτωση του μωσαϊκού του καπνού. Τα μόρια της απομονωμένης νουκλεοπρωτεΐνης είναι στατικά και μπορούν να διατηρήσουν τη δομή τους χωρίς καμία αλλαγή. Έτσι, όμως, δεν εκδηλώνουν κανένα από τα φαινόμενα της ζωής, ούτε μπορούν ποτέ να πολλαπλασιαστούν. Η σύνθεση των μορίων της νουκλεοπρωτεΐνης μπορεί να γίνει μόνο μέσα στο πρωτόπλασμα ενός φύλλου καπνού (δηλαδή, σ’ένα σύστμα ολότελα ζωντανό) και με βάση το μεταβολισμό αυτού του πρωτοπλάσματος. Αυτή όμως η νουκλεοπρωτεϊνική σύνθεση γίνεται στο πρωτόπλασμα και χωρίς να υπάρξει ιός. Ο ιός δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να αλλάξει την κατεύθυνση των συνθέσεων που πραγματοποιούνται μέσα στο φύλλο του καπνού κάτω από φυσικές συνθήκες. Το πρωτόπλασμα λοιπόν στο σύνολό του (κι όχι ο γόνος) παρουσιάζει όλα τα στοιχεία της ζωής και είναι η υλική της βάση.

Η κανονική διαδοχή των χημικών αντιδράσεων που πάνω της στηρίζεται όλη η οργάνωση της ζωντανής ύλης, δε μπορεί παρά να πηγάζει μονάχα από τη διάταξη των ατόμων μέσα στο μόριο του γόνου. Όσο κι αν μελετήσουμε και στην παραμικρή της λεπτομέρεια τη διάρθρωσή του, δε μπορούμε να αποδώσουμε σ’ αυτή μονάχα ολόκληρη τη συμπεριφορά του. Μελετώντας και το πιο σύνθετο μόριο βλέπουμε πως από τη δομή του μπορούμε να καταλάβουμε μονάχα τις θερμοδυναμικές του δυνατότητες ή τις χημικές τους δυναμικότητες. Δε μπορούμε όμως να καταλάβουμε καθόλου, πώς αντιδρούν αυτές οι δυναμικότητες και πραγματοποιούν τον προορισμό τους. Σε ανόργανες ουσίες απομονωμένες, αλλά με τεράστιες χημικές δυναμικότητες, παρατηρούμε πως οι δυναμικότητες αυτές πραγματοποιούν το σκοπό τους με πάρα πολύ αργό ρυθμό. Και μόνο μέσα στο πρωτόπλασμα με τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις των διαφόρων ουσιών του, μόνο σ’ αυτό οι χημικές μετατροπές γίνονται με πολύ μεγάλες αν και εντελώς μετρήσιμες ταχύτητες.


Αυτή ακριβώς η κινητική μορφή του φαινομένου, η σχέση ανάμεσα στις αναλογίες των διαφόρων αντιδράσεων, καθορίζει την τάξη που αναφέραμε παραπάνω σαν χρονικό συντονισμό ανάμεσα στις λειτουργίες του πρωτοπλάσματος. Σίγουρα, είναι εντελώς αδύνατο να εξηγήσει κανείς αυτή την τάξη μονάχα από τη διάρθρωση του γόνου. Εξετάζοντας βαθύτερα το ζήτημα, βλέπουμε πως η τάξη αυτή δεν είνια κάτι εξωτερικό, ανεξάρτητο από τη ζωντανή ύλη (όπως νομίζουν οι ιδεαλιστές).

Σήμερα, είναι γενικά γνωστό πως τους παράγοντες που συγκροτούν αυτή την τάξη (δηλαδή, την ταχύτητα, την κατεύθυνση και την αμοιβαία σχέση των διαφόρων χημικών αντιδράσεων), τους καθορίζουν εκείνες οι φυσικές και χημικές σχέσεις, που κυριαρχούν μέσα στο ζωντανό πρωτόπλασμα. Σαν βάση γι’ αυτό χρησιμεύουν οι χημικές ιδιότητες των ουσιών που ενσωματώνονται μέσα στο δοσμένο ζωντανό σύστημα. Οι ουσίες αυτές, με το μεγάλο τους πλήθος και τη μεγάλη τους δραστικότητα, δημιουργούν τη δυνατότητα για αναρίθμητες χημικές αντιδράσεις. Οι μετατροπές αυτές ρυθμίζονται στο ζωντανό πρωτόπλασμα από πλήθος εσωτερικές επιδράσεις και εσωτερικούς “χημικούς μηχανισμούς”, τα ενζυματικά συστήματα, την ποσοτική τους σχέση, την οξύτητα του περιβάλλοντος, το οξειδοαναγωγικό δυναμικό, τις κολλοειδείς ιδιότητες του πρωτοπλάσματος, τη μοριακή του διάρθρωση κλπ. Κάθε νεοσχηματισμένη ουσία και κάθε ένωση που τροποποιείται από τη γενική μάζα, τροποποιεί κι αυτή το βαθμό, αλλά και την κατεύθυνση των χημικών αντιδράσεων κι έτσι επηρεάζει ολόκληρη συνολικά την τάξη των φαινομένων της ζωής.

Ώστε στο πρωτόπλασμα πραγματοποιούνται χημικές αντιδράσεις, σύμφωνα με τους νόμους που κυριαρχούν μέσα του. Από τις αντιδράσεις αυτές δημιουργείται νέα διάρθρωση, αλλά και νέες συνθήκες και ενώσεις. Αυτές πάλι με τη σειρά τους ενεργούν σαν παράγοντες που καθορίζουν την ταχύτητα, την κατεύθυνση και την αμοιβαία σχέση ανάμεσα στις παραπάνω αντιδράσεις, δηλαδή την τάξη που είναι αναγκαίος όρος για να διατηρήσει το πρωτόπλασμα την υπόσταση και τη διάρθρωσή του.

Η βασική διαφορά ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς και τα άψυχα αντικείμενα είναι η “σκοπιμότητα”, η προκαθορισμένη κατεύθυνση της δραστηριότητάς τους, που τη βλέπουμε μονάχα στα ζωντανά πλάσματα. Στις χιλιάδες αντιδράσεις του πρωτοπλάσματος παρατηρούμε όχι μόνο την αυστηρά καθορισμένη χρονική διαδοχή τους και την τέλεια ένταξή τους στο σύστημα, αλλά και πως ολόκληρο το σύστημα έχει μια κατεύθυνση, ένα μοναδικό σκοπό – την αυτοανανέωση και τη διατήρησή του στη ζωή. Να γιατί το πρωτόπλασμα είναι ένα δυναμικό, σταθερό σύστημα, που κατορθώνει να διατηρεί τη διάρθρωσή του από γενιά σε γενιά, αν και βρίσκεται σε αδιάκοπη αποσύνθεση.

Η ύλη στην ιστορική της εξέλιξη

Μπορούμε να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε κάθε χωριστό κρίκο μέσα σ’ αυτό το ζωντανό σύστημα με τη βοήθεια των νόμων της φυσικής και της χημείας. Μπορούμε να βρούμε και την προέλευση και τις λειτουργίες των ουσιών και των ενώσεων μέσα στο πρωτόπλασμα, καθώς και τις αμοιβαίες τους σχέσεις. Όμως μόνο μ’ αυτές τις γνώσεις, με βάση τη μελέτη της ζωντανής ύλης, μας είναι αδύνατο να εξηγήσουμε το συντονισμό και τη “σκοπιμότητα” που παρατηρούμε στη ζωντανή ύλη. Για να το κατορθώσουμε αυτό, πρέπει να μελετήσουμε την ύλη στην ιστορική της εξέλιξη.

Η ζωή εμφανίζεται στην πορεία της ιστορικής εξέλιξης της ύλης, σα μια νέα και πιο σύνθετη μορφή της, που την κυβερνούν νόμοι ανώτερης τάξης από τους νόμους που διέπουν την άψυχη φύση. Δε θα μπορέσουμε, λοιπόν, ποτέ να κατανοήσουμε τους νόμους της ζωντανής ύλης, αν τους αποσπάσουμε μεταφυσικά από το σύνολο της προηγούμενής τους ιστορίας. Ο μόνος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι να μελετήσουμε την εξελικτική ιστορία της ύλης και προπαντός την ιστορία της προέλευσης της ζωής.

Η σημερινή επιστήμη γνωρίζει γεγονότα, που αποδεικνύουν πια, σχεδόν σαν βέβαιο, πως σε κάποιο στάδιο της εξέλιξης του πλανήτη μας, είχαν σχηματιστεί πολλές οργανικές ενώσεις στα νερά του πρωτόγονου ωκεανού. Από την τυχαία σύμπτωση διαφόρων συμπυκνώσεων και πολυμερισμών, άρχισαν να σχηματίζονται μερικές ουσίες με όλο και πιο σύνθετα μόρια. Μερικές απ’ αυτές έμοιαζαν στη διάρθρωσή τους με τις ουσίες που είναι τα γνώριμα συστατικά των ζωντανών οργανισμών, όπως τους βλέπουμε σήμερα. Αυτή θα’ταν η προέλευση των πρώτων προτεϊνών.


Πρέπει, όμως, να απορρίψουμε κατηγορηματικά τον ισχυρισμό πως είναι δυνατό να σχηματίστηκε με τον ίδιο τρόπο το “γονικό μόριο” ή αλλιώς τα “ζωντανά μόρια” της κληρονομικής ουσίας των σύγχρονων οργανισμών, καθώς και τον ισχυρισμό πως μπορεί να σχηματίστηκαν μ’ αυτό τον τρόπο τα μόρια μιας από τις πρωτεΐνες που γνωρίζουμε σήμερα. Η σύνθεση, η υφή και ο ρυθμός οποιασδήποτε πρωτεΐνης, είναι αποτέλεσμα μακρότατης εξέλιξης. Είναι τόσο πιθανό να’χει σχηματιστεί τυχαία μια απ’ αυτές τις πρωτεΐνες, όσο είναι πιθανό να φτιάξει κανείς ένα ποίημα, αραδιάζοντας στην τύχη τυπογραφικά στοιχεία.

Ακόμα, στην προσπάθειά μας να εξηγήσουμε τη ζωή και την προέλευσή της, δε μας βοηθάει καθόλου το “γονικό μόριο”. Αν πολλαπλασιάζονταν αυτά τα “ζωντανά μόρια” δε θα δημιουργούσαν τίποτα άλλο από ίδια και απαράλλαχτα μόρια – γόνους. Κι αφού η κατανομή των συστατικών στοιχείων αυτών των μονάδων είναι στατική και αναλλοίωτη, θα εξαντλιόταν γρήγορα κάθε οργανική ουσία τους κι η εξέλιξή τους θα’φτανε στο τέλος της, μόλις θα σχημάτιζαν ατόφια προϊόντα χημικά αδρανή, περίεργα “ανόργανα” στρώματα “κρυσταλλικής” ζωντανής ύλης. Αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί μέσα στις συνθήκες που επικρατούσαν στα νερά του πρωτόγονου ωκεανού. Το μόνο που θα μπορούσε να προκύψει από την τότε ποικιλία των οργανικών ενώσεων, είναι ο σχηματισμός μορίων που έμοιαζαν μόνο με τις σημερινές πρωτεΐνες. Αυτό όμως είναι κιόλας αρκετό σαν πρώτο σκαλοπάτι στο νέο, υψηλότερο στάδιο της εξέλιξης της ύλης. Σαν αποτέλεσμα του σχηματισμού των σύνθετων μορίων, παρουσιάστηκαν νέες κολλοειδοχημικές σχέσεις, στηριζόμενες στους απλούστερους νόμους της οργανικής χημείας που λειτουργούσαν προηγούμενα. Ξέρουμε πως αραιά διαλύματα ουσιών απλής σύστασης έχουν αρκετή σταθερότητα και πως ο βαθμός διασποράς τους δε μεταβάλλεται με το πέρασμα του χρόνου. Όπως και να’ναι, οι ουσίες με σύνθετα μόρια, σχηματίζουν κολλοειδή διαλύματα που χαρακτηρίζονται από μια τάση για σχηματισμό κροκιδωμάτων.

Έτσι, αυτές οι ουσίες (που μονάχα έμοιαζαν με τις γνωστές μας πρωτεΐνες και υπήρξαν οι μακρυνοί τους πρόγονοι) που ήταν διαλυμένες στα νερά του πρωτόγονου ωκεανού, αναγκάστηκαν αργά ή γρήγορα να καθιζήσουν με τη μορφή κολλοειδών συστημάτων – σταγόνων συσσώματώματος. Ο σχηματισμός των συσσωμματωμάτων υπήρξε ένα νέο, σπουδαίο στάδιο στο σχηματισμό της ζωής. Τα μόρια των οργανικών ουσιών, που ως τότε ήταν ομοιόμορφα διασπαρμένα σ’ ολόκληρο τον όγκο του διαλύματος, συγκεντρώθηκαν σ’ αυτή τη φάση σε ορισμένα σημεία του χώρου και ξεχώρισαν από την υπόλοιπη διάλυση, αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο φανερά. Κάθε σταγονίδιο απόκτησε καποια ατομικότητα και καποια ιδιαίτερη διάρθρωση. Έτσι σχηματίστηκε η βάση για την παραπέρα λειτουργία ακόμα πιο πολύπλοκων νόμων, που μπορούμε κάπως να τους κατανοήσουμε με τη μελέτη των συσσωμματωμάτων που φτιάχνονται τεχνητά στο εργαστήριο.


Τέτοιες εργασίες έγιναν στο εργαστήριό μου και απόδειξαν πως οι συνθετικές λειτουργίες σ’ αυτά τα σταγονίδια του συσσωματώματος γίνονται με την κατανάλωση ουσιών που παίρνει το σύστημα από το άμεσο περιβάλλον του. Ταυτόχρονα παρατηρούμε και αποικοδομητικές αντιδράσεις. Οι ταχύτητες της σύνθεσης και της αποσύνθεσης, όσο και να’ναι μικρές, όμως κυμαίνονται ανάμεσα σε μεγάλα όρια. Ανάλογα με την ατομική σύσταση του κάθε σταγονιδίου, μπορούσε να υπερνικήσει άλλοτε η σύνθεση και άλλοτε η αποσύνθεση. Υπάρχει δηλαδή κάποια σχέση ανάμεσα στην ατομική διάρθρωση του κάθε σταγονιδίου και στις χημικές αντιδράσεις που πραγματοποιούνται μέσα του.

Τέτοιες αντιδράσεις καθόριζαν και την τύχη των σταγονιδίων που σχηματίστηκαν μέσα στην πρωτόγονη υδρόσφαιρα της γης. Τα σταγονίδια απορροφούσαν ουσίες από το γύρω τους διάλυμα. Οι ουσίες αυτές αντιδρούσαν με τα συστατικά του σταγονιδίου και γίνονταν κομμάτι του συσσωματώματος: το σταγονίδιο μεγάλωνε. Ταυτόχρονα γίνονταν και αποικοδομήσεις. Οι ταχύτητες καθεμιάς από αυτές τις αντιδράσεις – σύνθεσης και αποικοδόμησης – εξαρτώνταν από την εσώτερη οργάνωση του δοσμένου σταγονιδίου και η σχέση ανάμεσα σ’ αυτές τις ταχύτητες καθόριζε τη μοίρα του.

Μόνο τα σταγονίδια όπου η αναλογία της σύνθεσης ήταν ίση ή μεγαλύτερη από την αναλογία της αποικοδόμησης, μόνο αυτά μπορούσαν να αποκτήσουν καποια δυναμική σταθερότητα και να επιχήσουν για ορισμένο χρονικό διάστημα. Από την άλλη μεριά, τα σταγονίδια, όπου οι χημικές μετατροπές είχαν σαν κύρια κατεύθυνση την αποικοδόμηση, δε μπορούσαν να επιζήσουν κι η καταστροφή τους ερχόταν αργά ή γρήγορα. Αυτά πια δεν έπαιζαν κανένα ρόλο στην εξέλιξη της οργανικής ύλης. Αλλά και τα άλλα, όσα είχαν αποκτήσει τη δυναμική τους σταθερότητα, κι αυτά εξαφανίζονταν γρήγορα, όταν ξεστράτιζαν απ’ αυτή τους τη σταθερότητα.

Ο νόμος της φυσικής επιλογής

Αμέσως λοιπόν με το ξεκίνημα του σχηματισμού της ζωής, εμφανίζεται ένας νέος νόμος, με φύση βιολογική πια: πραγματοποιείται η “φυσική επιλογή” των σταγονιδίων του συσσωματώματος.

Η επιλογή αυτή επηρεάζει και ελέγχει όλη την παραπέρα εξέλιξη των συσσωματωμάτων.

Μόνο τα σταγονίδια όπου η σύνθεση ξεπερνούσε την αποικοδόμηση, μπορούσαν να επιζήσουν και να μεγαλώσουν.

Αλλά κάθε αναπτυγμένο σταγονίδιο, εξαιτίας τουλάχιστον μηχανικών, αν όχι και άλλων λόγων, αναγκάζονταν να χωριστεί σε μικρότερα κομμάτια. Τα “παιδιά του” που γεννιόνταν μ’ αυτό τον τρόπο, είχαν οργανισμό ίδιου τύπου με το σταγονίδιο που με το κομμάτιασμά του τα γέννησε. Καθένα όμως χωριστά, πάθαινε μετατροπές, με συνέπεια να αυξηθούν ή να λιγοστέψουν οι πιθανότητές του για επιβίωση. Οι μετατροπές αυτές, χάρη στη λειτουργία της φυσικής επιλογής, απόκτησαν ορισμένη κατεύθυνση, ώστε το συσσωμάτωμα να διατηρεί στην οργάνωσή του κάθε τι που θα βοηθούσε να κρατήσει τη δυναμική του σταθερότητα μέσα στις συνθήκες του δοσμένου περιβάλλοντος.


Όμως οι διάφορες χημικές αντιδράσεις ήταν λιγοστά συντονισμένες μεταξύ τους, ενώ από την άλλη μεριά, ακόμα και συνθέσεις που ενεργούσαν στην τύχη, βοηθούσαν στην ανάπτυξη του οργανωμένου υλικού αυτών των πρώτων σταγονιδίων συσσωματώματος.

Πάντως, αυτά τα πρώτα πρωτοπλάσματα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία στη φύση της οργάνωσής τους και το σταγονίδιο βρισκόταν αδιάκοπα κάτω από την απειλή της καταστροφής. Μόνο από τη στιγμή που σα συνέπεια της “φυσικής επιλογής” συντονίστηκαν μέσα του οι συνθέσεις, μόνο τότε αποκαταστάθηκε η γνώριμη τάξη και επαναληπτικότητα, ο ρυθμός αυτών των συνθέσεων και τα κολλοειδή συστήματα απόκτησαν οριστικά τη δυναμική τους σταθερότητα σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.

Από δω και πέρα, αντί για τις τυχαίες αντιδράσεις που δε θα’χουν πια καμιάν επίδραση, αποφασιστικό ρόλο στην εξέλιξη αυτών των κολλοειδών συστημάτων παίζουν μόνο οι επαναλαμβανόμενες αντιδράσεις, μια ορισμένη αρμονία αντιδράσεων, που η επίτευξή της είναι απαραίτητος όρος για να διατηρηθεί η συνέχεια της σύνθεσης μέσα στο σύστημα. Έτσι αναπτύχθηκε η ιδιότητα που σήμερα τη λέμε ικανότητα του πρωτοπλάσματος για πολλαπλασιασμό.

Τα αρχικά σταγονίδια συσσωματώματος γίνανε σιγά-σιγά, με τη φυσική επιλογή, ατομικά συστήματα, φτάνοντας σε διαφορετικό, ασύγκριτα ανώτερο στάδιο οργάνωσης. Τα συστήματα αυτά είχαν αποκτήσει τα συντονισμένα χαρακτηριστικά που αναφέραμε παραπάνω, την κανονική διάδοχή των χημικών λειτουργικών για το σχηματισμό των ουσιών και του υλικού της κατασκευής τους, που κι αυτά επέδρασαν με τη σειρά τους στην εσωτερική τάξη του οργανισμού. Να λοιπόν πώς αναπτύχθηκε αυτή η προσαρμογή της εσωτερικής διάρθρωσης στην άσκηση των λειτουργιών της ζωής, που είναι τόσο χαρακτηριστική για τον οργανισμό οποιασδήποτε ζωντανής ύλης.

Ο σχηματισμός του πρωτοπλάσματος

Ώστε δεν είναι τυχαία η εμφάνιση της προσαρμογής της λειτουργίας αυτής. Απ’ όλη την ποικιλία των μορφών που θα είχαν σχηματιστεί, μόνο όσες είχαν αποκτήσει την απαραίτητη δυναμική σταθερότητα θα μπορούσαν να επιζήσουν και να αναπτυχθούν μέσα στον πρωτόγονο ωκεανό.

Μ’ αυτό τον τρόπο σχηματίστηκαν οι πιο πρωτόγονοι οργανισμοί. Ξέρουμε πως τούτος ο νέος τρόπος ύπαρξης της ύλης, θα μπορούσε να παρουσιαστεί μόνο με βάση βιολογικούς νόμους, που εμφανίζονται στην πορεία της ανάπτυξης της ζωής. Θα’ ταν ματαιοπονία να προσπαθήσει κανείς να εξηγήσει την προέλευση ιδιοτήτων τόσο χαρακτηριστικών για τους ζωντανούς οργανισμούς (όπως τον πολύπλοκο ρυθμό της πρωτεϊνικής σύνθεσης, την ταχύτητα και το συντονισμό των χημικών αντιδράσεων, την ικανότητα για αναπαραγωγή κλπ) ξεκινώντας από ορισμένες στοιχειώδεις φυσικές και χημικές λειτουργίες. Μα ακριβώς γι’ αυτό, τούτες οι ιδιότητες χωρίζουν τόσο ξεκάθαρα το ζωντανό από το μη ζωντανό: για τον απλούστατο λόγο, πως αναπτύχθηκαν σαν αποτέλεσμα ορισμένων συνθηκών πουδ εν υπάρχουν σήμερα πια στη φύση. Εξέλιξη με βάση τη φυσική επιλογή γίνεται ακόμα και σήμερα ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς, αλλά σ’ ένα ανώτατο επίπεδο εσωτερικής οργάνωσης κι έχει εξαφανίσει πια από τη γη όλους εκείνους τους ενδιάμεσους τύπους, που στην πορεία της εξέλιξης της ύλης υπήρξαν οι συνδετικοί κρίκοι ανάμεσα στο ζωντανό και το μη ζωντανό. Να γιατί σήμερα βλέπουμε τόσο βαθύ το χάσμα ανάμεσα στη ζωντανή και την άζωη φύση. Αν όμως μελετήσουμε και συγκρίνουμε την εσωτερική οργάνωση πολλών πρωτόγονων οργανισμών, μπορούμε να γεφυρώσουμε νοητικά το χάσμα και να ξεδιαλύνουμε, βήμα το βήμα, πώς έφτασε να σχηματιστεί στην πορεία της εξέλιξης της ύλης, εκείνη η χημική και μορφολογική οργάνωση που στάθηκε η βάση του πρωτοπλάσματος.

Πάρθηκε από το βιβλίο του Α. Οπάριν, Η προέλευση της ζωής, εκδόσεις Μάθηση, Αθήνα 1956, σ.σ. 115-135.

Η μετάφραση του βιβλίου έγινε από το γαλλικό κείμενο του Οίκου των Ξενόγλωσσων Εκδόσεων της Μόσχας του 1955, από τον Ευτύχη Μπιτσάκη.

Σημειώσεις

1. Θεωρήσαμε σκόπιμο να προσθέσουμε στο βιβλίο του Οπάριν τούτο το παλιότερο ομώνυμο άρθρο του, γιατί θίγει ορισμένα ζητήματα που δεν τα πραγματεύεται το βιβλίο. Το γεγονός αυτό υπερνίκησε τους δισταγμούς που δημιουργούσε το ότι πολλέ μέρη του άρθρου έχουν τα αντίστοιχά τους στο βιβλίο (Σημείωση του εκδότη).

2. Η θεωρία για τους γόνους είναι η θεωρία του αμερικάνου Μόργκαν. Στην πραγματικότητα, δεν αποτελεί κάτι το εντελώς νέο στη βιολογία. Ήδη ο Μέντελ μίλαγε για μόνιμα “χαρακτηριστικά”. Τα “χαρακτηριστικά” έγιναν με τον Γιόχανσεν “οριστές” και οι “οριστές” με το Μόργκαν “γόνοι”. Όσο κι αν οι τελευταίοι απόκτησαν επιστημονικοφάνεια με την χρωματοσωμική θεωρία, δεν αποτελούν παρά την τελευταία εμφάνιση της μηχανιστικής αντίληψης για τη ζωή, που έχει καταφέρει να πλέξει την κλασική γενετική σ’ ένα λαβύρινθο χωρίς διέξοδο (Σ.τ.Μ.).

3. Τα δομικά στοιχεία των συνηθισμένων κρυστάλλων της ζάχαρης, του αλατιού κλπ είναι τοποθετημένα με αυστηρή περιοδικότητα μέσα στο χώρο. Κρύσταλλοι που δεν παρουσιάζουν αυτή την περιοδικότητα, λέγονται απεριοδικοί (Σ.τ.Μ.).

4. Οι στατιστικοί νόμοι ισχύουν σε φαινόμενα όπου συμμετέχει μεγάλο πλήθος ατομικών συστημάτων και προβλέπουν με πιθανότητες την τύχη καθενός απ’ αυτά τα συστήματα, με βεβαιότητα όμως την τύχη του συνόλου. Τέτοιους νόμους συναντάμε κυρίως στη μικροφυσική (Σ.τ.Μ.).

5. Μωσαϊκό του καπνού: Ασθένεια των φύλλων του που εκδηλώνεται με μορφή κηλίδων και οφείλεται στην παρουσία ενός ειδικού ιού μέσα στα κύτταρα (Σ.τ.Μ.).

6. Οι οπαδοί της κλασικής γενετικής δέχονται πως ο φανταστικός αυτός γόνος μπορεί να πάθει στην πορεία της ζωής μεταλλαγές, οι μεταλλαγές όμως αυτές είναι – λένε – εντελώς τυχαίες, άσχετες από τις συνθήκες του περιβάλλοντο. Τη θεωρία των μεταλλαγών τη διατύπωσαν στην προσπάθειά τους να συμβιβάσουν το αναμφισβήτητο γεγονός της εξέλιξης, με τις αντιλήψεις τους για την αμετάβλητη κληρονομική ουσία, χωρίς φυσικά να το καταφέρουν (Σ.τ.Μ.).

7. Να επιταχύνει, δηλαδή, η ίδια την πορεία του σχηματισμού της (Σ.τ.Μ.).

8. Μύλλερ: Αμερικάνος βιολόγος. Γεννήθηκε στα 1890. Κάτοχος του βραβείου Νόμπελ για τις εργασίες του στη γενετική (Σ.τ.Μ.).

9. Φιντεϊσμός: Από το λατινικό fides=πίστη. Διδασκαλία που στη θέση της γνώσης βάζει την πίστη ή γενικά αποδίδει ορισμένη σημασία στην πίστη (Σ.τ.Μ.).

10. Για να παρακολουθήσουν την πορεία του μεταβολισμού, οι επιστήμονες συνθέτουν ενώσεις που περιέχουν ραδιενεργά άτομα στοιχείων όπως άτομα άνθρακα, αζώτου κλπ και τρέφουν μ’ αυτές τον οργανισμό. Μετρώντας τη ραδιενέργεια που παρουσιάζουν τα διάφορα μέρη του σε συνέχεια, βγάζουν εξαιρετικά αποκαλυπτικά συμπεράσματα για την πορεία του μεταβολισμού. Τα ραδιενεργά αυτά άτομα λέγονται ανιχνευτές (Σ.τ.Μ.).


Από Parapoda https://parapoda.wordpress.com/2016/01/06/%CE%B1-%CE%B9-%CE%BF%CF%80%CE%AC%CF%81%CE%B9%CE%BD-%CE%B7-%CF%80%CF%81%CE%BF%CE%AD%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B6%CF%89%CE%AE%CF%82/

Τετάρτη 11 Ιανουαρίου 2017

Το βασικό πρόβλημα μιας κοσμοθεωρίας... Υλισμός ή Ιδεαλισμός ;

Το βασικό πρόβλημα μιας κοσμοθεωρίας είναι το πρόβλημα της σχέσης της νόησης με 
το Είναι, του πνεύματος με τη φύση. Ποιο είναι το πρωτεύον, το πρωταρχικό : 
η φύση (το Είναι, η ύλη), ή το πνεύμα (το λογικό, η συνείδηση, η ιδέα); 
Μ’ άλλα λόγια, ποιο προηγείται από το άλλο: η ύλη προηγείται από τη συνείδηση ή αν-
τί­θετα, η συνείδηση προηγείται από την ύλη; Το Είναι, η ύλη καθο­ρίζει τη σκέψη, τη συνείδηση ή αντίθετα;
Όλα τα φαινόμενα με τα οποία έχουμε να κάνουμε κατατάσ­σονται είτε στα υλικά, δη-
λαδή σε κείνα που υπάρχουν έξω από τη συνείδησή μας (όπως είναι τα αντικείμενα και 
τα προτσές του εξω­τερικού κόσμου), είτε στα πνευματικά, τα ιδεατά, δηλαδή σε εκεί­να 
που υπάρχουν μονάχα στη συνείδησή μας (όπως είναι τα συναισθήματά μας, οι σκέψεις 
μας κλπ.). Υλικό και πνευματικό είναι έννοιες πλατύτατες που περιλαμβάνουν καθετί 
που υπάρχει στον κόσμο. Γι' αυτό, κάθε κοσμοθεωρία ξεκινάει υποχρεωτικά από τη μια 
ή την άλλη απάντηση στο πρόβλημα της σχέσης ανάμεσα στο υλικό και το πνευματικό. 
Το πρόβλημα αυτό ήταν πάντα και παραμένειτο κύριο πρόβλημα κατά την επεξεργασία 
μιας κοσμο­θεωρίας.
Ανάλογα με τη λύση του βασικού προβλήματος οι φιλοσοφι­κές θεωρίες χωρί-ζονται σε δύο βασικές κατευθύνσεις: στον υλι­σμό και τον ιδεαλισμό. 
Οι φιλόσοφοι που παραδέχονται ότι η ύλη είναι το πρωτεύον, λέγονται υλιστές. Οι φιλό-σοφοι αυτοί θεωρούν πως το γύρω μας κόσμο δεν τον δημιούργησε κανείς, πως η φύση
υπάρχει αιώνια. Οι υλιστές εξηγούν τον κόσμο ξεκινώντας από αυτόν τον ίδιο, χωρίς να προσφεύγουν σε τίποτε υπερφυσικές δυνάμεις που τάχα βρίσκονται έξω από τον κόσμο. Αντίθετα οι ιδε­αλιστές θεωρούν αρχή των πάντων τη νόηση ή το «πνεύμα». Οι ιδεαλισ-
τές ισχυρίζονται πως το πνεύμα υπήρχε πριν από τη φύση και ανεξάρτητα από αυτήν. 
Όπως και η θρησκεία έτσι και ο ιδεαλι­σμός παραδέχεται κατά τον ένα ή τον άλλο τρόπο 
τη δημιουργία του κόσμου, αρνείται την αιωνιότητα της ύλης και υποστηρίζει πως η φύ-
ση είχε τάχα αρχή μέσα στο χρόνο.
Κάθε λίγο-πολύ συνεπής κοσμοθεωρία ξεκινάει υποχρεωτικά από την αποδο-
χή της προτεραιότητας μιας αρχής - είτε της ύλης είτε του πνεύματος.

Απόσπασμα από το συλλογικό έργο της ακαδημίας επιστημών της ΕΣΣΔ  ''Οι βάσεις της μαρξιστικής φιλοσοφίας'' 
Παρμένο από 
http://kmarxism.blogspot.gr/2016/12/blog-post_79.html



Τρίτη 10 Ιανουαρίου 2017

H μεγάλη Γαλλική Επανάσταση, μια μαρξιστική προσέγγιση από τον Συμεών Kριθαρά

«H καλύτερη απάντηση στους εχθρούς της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτου είναι οι ίδιες τους οι αντιφάσεις. Ειρωνεύονται τη διακήρυξη αλλά την παραδέχονται. Την πολεμούν υποσχόμενοι στους λαούς των τις ελευθερίες που η ίδια είχε καθιερώσει».
Zυλ Mισελιέ

«Tι είναι η τρίτη τάξη; Tα πάντα».
Aββά Σεγιέ



Βασίλη: το μισητό σύμβολο καταπίεσης παραδομένο στις φλόγες

Oι βάσεις του σύγχρονου αστικού κοινοβουλευτικού κράτους στην ευρωπαϊκή ήπειρο μπήκανε από τη Mεγάλη Γαλλική Επανάσταση του 18ου αιώνα με την κοινωνική επανάσταση της γαλλικής αστικής τάξης. Μπορούμε να υποστηρίξουμε δικαιολογημένα πως μέχρι τον Οκτώβρη του 1917 «δεν υπήρξε στην ανθρώπινη ιστορία κανένα γεγονός πιο συγκλονιστικό και πιο σπουδαίο από τη γαλλική επανάσταση. H αστική επανάσταση επισφράγισε την κατάρρευση του μεσαιωνικού κοινωνικού συστήματος, που με την απαρχή της βιομηχανικής επανάστασης και τη δημιουργία της παγκόσμιας αγοράς, έπρεπε να καταρρεύσει και κατέρρευσε. Όμως, η Γαλλία του 18ου αιώνα δεν ήταν σε καμιά περίπτωση η χώρα με τον πιο αναπτυγμένο καπιταλισμό στην Ευρώπη, όπως λ.χ. η Aγγλία. Στη Γαλλία, όμως, οι αντιθέσεις ανάμεσα στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και την ανερχόμενη καπιταλιστική κοινωνία, που αναπτύσσονταν στους κόλπους του φεουδαλικού συστήματος από τη μια και στις πολιτικές συνθήκες του απολυταρχικού κράτους από την άλλη, ήταν τόσο μεγάλες που μόνο μια επανάσταση μπορούσε να τις λύσει. Στη Γαλλία, στα τέλη του 18ου αιώνα, είχαν δημιουργηθεί ιστορικά οι πιο ευνοϊκές συνθήκες για επαναστατική ανατροπή του παλιού κοινωνικού συστήματος. Όπως η προλεταριακή επανάσταση του 20ού αιώνα έτσι και η αστική επανάσταση του 18ου αιώνα ξέσπασε στον «πιο αδύνατο κρίκο της αλυσίδας» για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του Λένιν. Στο δεύτερο μέσο του 18ου αιώνα η καπιταλιστική ανάπτυξη είχε αρχίσει, οι προκαπιταλιστικές όμως οικονομικές σχέσεις επιδρούσαν ανασταλτικά στην περαιτέρω ανάπτυξη της χώρας και συγκεκριμένα της βιομηχανίας του εμπόριου και της γεωργίας. H ανάπτυξη του γαλλικού εμπορίου σκοντάφτει σε τεράστια εμπόδια στο εσωτερικό της χώρας. Εκείνη την εποχή δεν υπήρχε ελεύθερη αγορά στη Γαλλία. Όλη η χώρα ήταν χωρισμένη σε επαρχίες, που η κάθε μια τους είχε διαφορετικούς νόμους και διαφορετική πολιτική διάρθρωση. Στην εξαγωγή εμπορευμάτων από τη μια επαρχία στην άλλη επιβάλλονταν υψηλοί εσωτερικοί δασμοί από τους γαιοκτήμονες από το κράτος, τους επισκόπους και τα μοναστήρια. Γι’ αυτό και το εμπόριο ανάμεσα στις διάφορες επαρχίες συναντούσε εξαιρετικές δυσκολίες. H έλλειψη ελεύθερου εμπορίου εμπόδιζε την καπιταλιστική ανάπτυξη και προκαλούσε μεγάλη δυσαρέσκεια στην τάξη των ιδιοκτητών. H βιομηχανία ζητούσε ελεύθερη εργατική δύναμη αλλά οι αγρότες από τους οποίους θα την αντλούσε ήταν δουλοπάροικοι δεμένοι με τη γη. Την ανάπτυξη της βιομηχανίας την εμποδίζει και το συντεχνιακό καθεστώς. Στα τέλη του 18ου αιώνα η Γαλλία αριθμούσε 25 εκατ. κατοίκους. Ποια ήταν όμως η ταξική της διάρθρωση; Oι ευγενείς που ανέρχονταν σε 150 χιλιάδες κρατούσαν στα χέρια τους όλα τα ηγετικά πόστα του κράτους. Κατείχαν το 1/3 της γης. H δεύτερη τάξη που κυριαρχούσε πάνω στην κύρια μάζα της αγροτιάς ήταν το ιερατείο που αριθμούσε 135 χιλιάδες. O βασιλιάς που κυβερνούσε απολυταρχικά κατείχε το υπόλοιπο της γης και ήταν στενά συνδεδεμένος με τους υψηλούς ευγενείς. Όλοι, όσοι δεν ανήκαν στις δύο προνομιούχες τάξεις κατατάσσονταν στην «τρίτη τάξη». Τη συντριπτική πλειοψηφία της τρίτης τάξης την αποτελούσαν οι αγρότες οι οποίοι ήταν περισσότεροι από 23 εκατ. Ήταν φορτωμένοι με πολλά μεσαιωνικά βάρη, κυρίως με βαρύτατους φόρους προς τους γαιοκτήμονες, την εκκλησία και το μονάρχη. Τους τσάκιζαν, όμως, και οι έμμεσοι φόροι, όπως ο φόρος στο αλάτι, στο κρασί κ.λπ. Οι αγρότες ζούσαν στα χωριά, σε τρομερή φτώχεια, σε άδειες καλύβες, χωρίς κρεβάτια και τραπέζια. Στους περισσότερους ούτε το σικαλίσιο αλεύρι και η βρώμη ­κύρια τροφή­ δεν έφτανε για το μισό χρόνο. Ενάμισι εκατομμύριο αγρότες ήταν ζητιάνοι. Οι εξεγέρσεις των αγροτών ήταν συχνές. Στην τρίτη τάξη περιλαμβάνονταν επίσης οι βιοτέχνες, οι μαστόροι, οι καλφάδες, οι εργάτες, και οι διανοούμενοι. Όλοι αυτοί υπέφεραν από τους βαρύτατους φόρους. Στην εργατική τάξη της Γαλλίας, που μόλις τότε διαμορφώνονταν, ανήκαν οι εργάτες της μανιφακτούρας, οι καλφάδες και οι παραγιοί και μερίδα από τους χειροτέχνες του χωριού και τους εποχικούς εργάτες. H κατάσταση όλων αυτών των στρωμάτων ήταν στο έπακρο δύσκολη. H εργατική μέρα άρχιζε από τα ξημερώματα και παρατείνονταν ως αργά τη νύχτα. Στους εργάτες έβαζαν βαριά πρόστιμα. Οι περιπτώσεις εξέγερσης των εργατών που δούλευαν στις μανιφακτούρες ήταν συχνές. Ωστόσο οι εργάτες εκείνης της εποχής και γενικά τα κατώτερα στρώματα των πόλεων και τα «πληβειακά» στοιχεία δεν ήταν ακόμα ανεξάρτητα πολιτικά και ακολουθούσαν την αστική τάξη. Την καθοδηγητική θέση στην «τρίτη τάξη» την είχε η αστική τάξη: οι έμποροι, οι τραπεζίτες, οι εκμισθωτές προαγοραστές, και οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων μανιφακτούρας. Οι αγρότες της Γαλλίας είχαν καταστραφεί από τους υπέρμετρους φόρους και τα δοσίματα που πλήρωναν στους γαιοκτήμονες την εκκλησία και το μονάρχη. H αγροτική οικονομία έφτασε σε κατάπτωση. Το φεουδαρχικό απολυταρχικό καθεστώς εμπόδιζε την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας. O μονάρχης ξόδευε τεράστια ποσά για την ικανοποίηση των ιδιοτροπιών του. Οι αριστοκράτες ζητούσαν όλο και πιο πολλά χρήματα από τους αγρότες γιατί ήθελαν να παίρνουν μέρος στις πολυδάπανες διασκεδάσεις της βασιλικής αυλής. Το κράτος είχε τεράστια χρέη. Τα χρήματα όμως ξοδεύονταν και οι τόκοι των δανείων πληρώνονταν με καθυστέρηση.
Οι τραπεζίτες λοιπόν που δεν έπαιρναν τους τόκους αρνούνταν να παραχωρούν νέα δάνεια. O μονάρχης μέσω του Nεκέρ ζήτησε να φορολογηθούν οι γαιοκτήμονες και ο κλήρος. Αυτοί αρνήθηκαν. Μπροστά στο αδιέξοδο ο μονάρχης, στις 5 Mάη 1989, κάλεσε τη συνέλευση των γενικών τάξεων με σκοπό να ζητήσει την επιβολή νέων φόρων και τη σύναψη δανείου. Οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης αρνήθηκαν. O μονάρχης επεδίωξε τη διάλυση της συνέλευσης. Τότε, οι εκπρόσωποι της τρίτης τάξης ορκίστηκαν να μη διαλυθούν και με πρόταση του Σέγιες ανακηρύχτηκαν αντιπρόσωποι όλου του έθνους. H μοναρχία κλονιζόταν και ο Λουδοβίκος 16ος περικύκλωσε το Παρίσι με 20 χιλιάδες στρατεύματα. Το Παρίσι ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τα βασιλικά στρατεύματα σε μάχη. Στις 14 Iούλη ακούστηκε το σύνθημα «Στη Bαστίλλη». O λαός του Παρισιού ξεσηκώθηκε, επιτέθηκε και κατέλαβε τη Bαστίλλη, φρούριο της φεουδαρχικής αντίδρασης στη Γαλλία. Πολλές αντιφεουδαρχικές εξεγέρσεις ξέσπασαν στα χωριά. H μοναρχική εξουσία άρχισε να φοβάται και να υποχωρεί. Στις 24 Αυγούστου του 1789, η Συνέλευση ενέκρινε τη διακήρυξη για τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Καθιέρωσε την πολιτική ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους, την ελευθερία, την ατομική ασφάλεια, το δικαίωμα της έκφρασης των απόψεων και του λόγου, το δικαίωμα της ατομικής ιδιοκτησίας. Κήρυξε το δικαίωμα ώστε κάθε πολίτης να παίρνει μέρος στη διακυβέρνηση της χώρας ανεξάρτητα από τη φυλή και τις κοινωνικές συνθήκες. Όμως η Διακήρυξη κήρυξε την ισότητα όλων των πολιτών απέναντι στο νόμο, αλλά αυτή η ισότητα ήταν ισότητα στα λόγια γιατί επικυρώνοντας την αστική ιδιοκτησία δημιουργούσε εξάρτηση ορισμένων ανθρώπων από άλλους: την εξάρτηση των εργατών από τους κεφαλαιοκράτες. Όμως, το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, όταν σε μεγάλο μέρος του κόσμου κυριαρχούσε η δουλοπαροικία, είχε κοσμοϊστορική σημασία. «Στις 24 Αυγούστου 1789 ­γράφει ο Λένιν­ τρεις βδομάδες ύστερα από την κατάληψη της Bαστίλλης, ο γαλλικός λαός μέσα σε μια μέρα ξεμπέρδεψε με τα φεουδαρχικά βάρη. Με το διάταγμα της 2 Δεκέμβρη 1789, η συνέλευση κήρυξε όλο τον εθνικό πλούτο, τα εδάφη και άλλες αξίες πλούτο του έθνους. Αυτό ήταν άλλο ένα χτύπημα που καταφέρθηκε ενάντια στην τάξη των φεουδαρχών και στο σκοταδιστικό ιερατείο. Το 1791 η Συντακτική Συνέλευση κήρυξε τη Γαλλία συνταγματική μοναρχία με έντονο αστικό χαρακτήρα. Το 1792 οι κατακτήσεις της επανάστασης και η λευτεριά της πατρίδας διέτρεξαν μεγάλο κίνδυνο. O συνασπισμός των φεουδαρχικών κρατών (Aυστρία, Πρωσία) και η εσωτερική αντεπανάσταση με επικεφαλής τον έκπτωτο μονάρχη επεδίωκαν την επαναφορά των φεουδαρχικών σχέσεων και την παλινόρθωση της μοναρχίας. Μετά τη νίκη στο Bάλμυ (1792) όπου κατατροπώθηκαν τα στρατεύματα των συνασπισμένων μοναρχών, τη νύχτα της 10ης Αύγουστου του 1792, ο λαός του Παρισιού επιτέθηκε στη φωλιά της αντίδρασης, δηλαδή στο βασιλικό ανάκτορο του Tουιλερί και κατέλυσε τη μοναρχία. H εξέγερση αυτή έκλεισε την πρώτη περίοδο της επανάστασης. O Λουδοβίκος 16ος, ο καπέτος, με την οικογένειά του φυλακίστηκαν στο Tαμπλ. Στην πρώτη περίοδο, στην εξουσία βρισκόταν η μεγάλη χρηματιστική αστική τάξη σε συμμαχία με τους φιλελεύθερους και το μονάρχη. H επανάσταση πέρασε σε ανώτερο επίπεδο. Στην εξουσία ήρθε η εμποροβιομηχανική αστική τάξη, δηλαδή οι Γιρουδίνοι (ονομασία που προέρχεται από την επαρχία Γιρόνδ). H δεύτερη περίοδος της επανάστασης, που άρχισε στις 10 Aυγούστου συνεχίστηκε ως τις 31 Mάη – 2 Iούνη του 1793,



Ροβεσπιερος: ηγετική φυσιογνωμία των Γιακωβίνων και εμπνευστής της πολιτικής της Τρομοκρατίας. Είχε το ίδιο τέλος μ’ αυτό που επιφύλαξε για χιλιάδες αντιπάλους του, την καρατόμηση

δηλαδή ως την ημέρα της εγκαθίδρυσης της επαναστατικής δικτατορίας των γιακωβίνων. Mε το γκρέμισμα της μοναρχίας άρχισε ανελέητος αγώνας ανάμεσα στους Γιρονδίνους και στους μικροαστούς. Στο μεταξύ, στην πόλη και στο χωριό ο λαός ζητούσε την ανακήρυξη της δημοκρατίας. Έτσι στις 24 Nοέμβρη του 1792 εγκαθιδρύθηκε το νέο επαναστατικό ημερολόγιο ενώ ο μονάρχης καταδικάστηκε σε θάνατο για προδοσία προς την πατρίδα και στις 2 Γενάρη του 1793 ο Λουδοβίκος 16ος (Kαπέτος) καρατομήθηκε στη γκιλοτίνα. Αυτή ήταν απόφαση και πράξη που προκάλεσε πολλές εναντιώσεις στις γραμμές της αντίδρασης από την άλλη όμως εδραίωσε την Επανάσταση. Την περίοδο του Ιούνη – Ιούλη 1793 εγκρίθηκαν τα διατάγματα βάσει των οποίων τα κατασχεμένα εδάφη των πολιτικών μεταναστών θα δίνονταν στους φτωχούς αγρότες και στις αγροτικές κοινότητες τα εδάφη των οποίων είχαν αρπάξει οι φεουδάρχες. Ήταν η εποχή της επαναστατικής δικτατορίας των Γιακωβίνων δηλαδή «η δικτατορία των πιο κάτω στρωμάτων της φτωχολογιάς της πόλης και του χωριού» (Λένιν). Οι Γιακωβίνοι ξερίζωσαν τα κατάλοιπα του παλιού συστήματος και προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν το «ιδανικό μιας εξισωτικής δημοκρατίας των πολιτών». H δράση τους δεν ήταν τίποτα άλλο ­λέει ο Mαρξ­ παρά «ένας πληβειακός τρόπος ξεμπερδέματος με τους εχθρούς της αστικής τάξης με την απολυταρχία και τη φεουδαρχία». Οι Γιακωβίνοι δόξασαν τη γαλλική επανάσταση. Τα μέτρα που έλαβαν, όπως η κατάργηση των φεουδαρχικών υποχρεώσεων και άλλα, ήταν πραγματική επανάσταση μέσα στην επανάσταση. O αγρότης έγινε αφέντης της γης η οποία του ανήκε. Με το νέο σύνταγμα που εγκρίθηκε τον Ιούλη του 1793 κηρύχθηκαν όλες οι αστικοδημοκρατικές ελευθερίες. Το σύνταγμα του 1791, που χώριζε τους ανθρώπους σύμφωνα με τα πλούτη τους, καταργήθηκε. Το σύνταγμα όμως του 1793, λόγω της εκτάκτου ανάγκης που δημιουργήθηκε στη χώρα, δεν εφαρμόστηκε. Στο καινούργιο σύνταγμα δηλώνονταν: «H κοινωνία χρωστάει στους απόρους πολίτες τη διατροφή τους. Είτε τους βρίσκει δουλειά είτε εξασφαλίζει τα προς το ζην σε αυτούς που είναι ανίκανοι να δουλέψουν». H επαναστατική κυβέρνηση πίστευε πως με αυτό τον τρόπο θα έλυνε το κοινωνικό πρόβλημα. Για να μπορέσουν να εφαρμοστούν όλα αυτά τα μέτρα στον κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό τομέα, για να σταθεροποιηθεί η επανάσταση και να διευκολυνθεί ο αγώνας ενάντια στους εχθρούς της, χρειαζόταν πάνω απ’ όλα η εγκαθίδρυση μιας ισχυρής επαναστατικής εξουσίας. Τυπικά, φορέας της επαναστατικής διακυβέρνησης ήταν η Συμβατική, η οποία όμως δεν κυβερνούσε η ίδια αλλά μέσω των οργάνων της επαναστατικής δικτατορίας δηλαδή με την «Eπιτροπή Kοινής Σωτηρίας» και τις «Λέσχες των Γιακωβίνων». Αυτές οι οργανώσεις ήταν το άγρυπνο μάτι στις διάφορες περιοχές της χώρας και εξόντωναν τους εχθρούς της επανάστασης. H κυβέρνηση των μικροαστών και πληβείων με επικεφαλής τον M. Pοβεσπιέρο (τον Αδιάφθορο) προχωρούσε για την πραγματοποίηση του δικού της προγράμματος. Τα μέτρα που πήρε η κυβέρνηση αυτή οδήγησαν την επανάσταση σε νίκη επί της φεουδαρχικής αντίδρασης. H αντεπανάσταση τιθασεύτηκε. «Το ιστορικό μεγαλείο των Γιακωβίνων ­γράφει ο Λένιν­ είναι ότι ήταν Γιακωβίνοι με το λαό, με την επαναστατική πλειοψηφία του λαού με τις επαναστατικές πρωτοπόρες τάξεις του καιρού τους». Οι Γιακωβίνοι, όμως, δεν μπόρεσαν να λύσουν το κοινωνικό πρόβλημα που παρέμεινε άλυτο, αν και διακήρυτταν μίσος ενάντια στους άτιμους και στους τύραννους, τρομοκρατία ενάντια στους άρχοντες, και στους προδότες, βοήθεια και εκτίμηση για τους δυστυχισμένους, και τους αδύνατους, υπεράσπιση των καταπιεζόμενων από τους άδικους. Αν και ο Ροβεσπιέρος ­όπως έλεγαν οι εχθροί του­ ήθελε να ξεβρακώσει τους πάντες (sans culotter) και τα πάντα, δηλαδή να τους κάνει όλους ίδιους δεν το κατάφερε. Και τούτο γιατί συνέβαινε αυτό που έλεγε ο B.I. Λένιν. «Πριν 150 και 250 χρόνια οι πρωτοπόροι ηγέτες της επανάστασης είχαν υποσχεθεί στους λαούς να λυτρώσουν την ανθρωπότητα από τα μεσαιωνικά προνόμια, από τα προνόμια που παραχωρούσε το κράτος σε τούτη ή εκείνη τη θρησκεία, από την ανισοτιμία των εθνών. Υποσχέθηκαν και δεν τα εκπλήρωσαν. Δεν μπόρεσαν να τα εκπληρώσουν γιατί τους εμπόδιζε ο «σεβασμός» προς την «ιερή ατομική ιδιοκτησία». H επανάσταση βρέθηκε σε αδιέξοδο. Στις γραμμές των Γιακωβίνων άρχισε ένας λυσσασμένος αγώνας. Στη δεξιά πτέρυγα ανήκαν οι εκπρόσωποι της αστικής διανόησης, η «αφρόκρεμα» της παλιάς εμπορικής τάξης (Δαντών, Kαμίλ Δεμουλέν). Στο κέντρο ανήκε η ομάδα του Pοβεσπιέρου, του Σαιν Zυστ και του Kουτόν, που ήταν εκπρόσωποι των μικροαστών της πόλης και του χωριού. Αριστερά απ’ αυτούς στέκονταν οι ιδιαίτερα δημοφιλείς οπαδοί του δολοφονημένου Mαρά (Eμπέρ και Σωμέτ). Αυτοί αντιπροσώπευαν τα κατεστραμμένα στρώματα των μικροαστών. Στην πιο αριστερή πτέρυγα δρούσαν «οι μανιακοί» που εκπροσωπούν τους εξαθλιωμένους εργαζόμενους (Zακ Pον, Bαρλέ και Πεκλέρκ). Την άνοιξη του 1794 η πάλη οξύνθηκε. Mερικούς μήνες αργότερα εξολοθρεύτηκε και ο Ροβεσπιέρος. Ακολούθησε τους αντιπάλους του στη γκιλοτίνα. Με την εκτέλεση του Pοβεσπιέρου στις 9 Θερμιδόρ (27 Ιούλη) 1794 τέλειωσε η ιστορία της επανάστασης στη Γαλλία και αρχίζει η ιστορία της αντεπανάστασης. Ήταν ο θρίαμβος της καπιταλιστικής τάξης πάνω στους μικροαστούς. Τι ήταν αυτό που οδήγησε στην πτώση της επαναστατικής δικτατορίας των μικροαστών; Όταν αναφερόμαστε στα γεγονότα της 9 Θερμιδόρ δεν πρέπει να ξεχνάμε πως στα χρόνια της επανάστασης έγινε στη Γαλλία μια κοινωνικοοικονομική αλλαγή. H επανάσταση άρχισε τον Iούλη του 1789, ο Pοβεσπιέρος εκτελέστηκε τον Iούλη του 1794. H ύπαιθρος αυτή την εποχή περνούσε μια περίοδο ριζικής αλλαγής, γιατί η αγροτιά μεταβλήθηκε σε μια τάξη ελεύθερων ιδιοκτητών γης. Οι ευγενείς φεουδάρχες εξαφανίστηκαν ενώ νέοι αστοί γαιοκτήμονες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Στην πόλη, τα καινούργια στρώματα της αστικής τάξης δυνάμωναν. Ένα μέρος από τους μικροαστούς πλούτισε κερδοσκοπώντας με την εθνική περιουσία και από τις προμήθειες στο στρατό. Αφότου ο αγρότης απόκτησε γη και απαλλάχτηκε από το φεουδάρχη δεν ήθελε πια τη συνέχιση της επανάστασης. H εργατική τάξη των πόλεων που η θέση της συνεχώς χειροτέρευε δεν ήταν ικανή να δημιουργήσει μια δική της ταξική οργάνωση. Μόνο ένα μέρος μικροαστών ήθελε να συνεχιστεί η επανάσταση. Οι ιστορικοί της αστικής τάξης βλέπουν στο γιακωβινισμό (γράφει ο Λένιν) την πτώση. Οι ιστορικοί του προλεταριάτου βλέπουν στο γιακωβινισμό μια από τις υψηλότερες ανόδους της καταπιεζόμενης τάξης στον αγώνα για την απελευθέρωση. Οι Γιακωβίνοι έδωσαν στη Γαλλία τα καλύτερα πρότυπα δημοκρατικής επανάστασης και αντίστασης στο συνασπισμό των μοναρχών κατά της δημοκρατίας. Δεν ήταν γραφτό να νικήσουν ολοκληρωτικά οι Γιακωβίνοι, κυρίως επειδή η Γαλλία του 18ου αιώνα ήταν περικυκλωμένη στην ηπειρωτική Ευρώπη από πάρα πολύ καθυστερημένες χώρες και επειδή στην ίδια τη Γαλλία δεν υπήρχαν υλικές βάσεις για το σοσιαλισμό. Δεν υπήρχαν τράπεζες, συνδικάτα καπιταλιστών μηχανική βιομηχανία σιδηρόδρομοι. H σημασία της γαλλικής κοινωνικής επανάστασης ήταν κοσμοϊστορική. «Αυτή δεν ήταν γαλλική επανάσταση, ήταν επανάσταση Ευρωπαϊκού τύπου», έγραφε ο Mαρξ. Δεν ήταν η νίκη μιας ορισμένης τάξης της κοινωνίας ενάντια στο παλιό πολιτικό καθεστώς. Ήταν η διακήρυξη του πολιτικού καθεστώτος για την ευρωπαϊκή κοινωνία. Σ’ αυτή νίκησε η αστική τάξη. H νίκη της όμως ήταν τότε η νίκη ενός καινούργιου καθεστώτος, ήταν η νίκη της αστικής ιδιοκτησίας πάνω στη φεουδαρχική, του έθνους πάνω στον επαρχιωτισμό, του συναγωνισμού πάνω στη συντεχνία, της κληρονομικής μοιρασιάς, πάνω στο δικαίωμα του πρωτότοκου να κληρονομεί το κτήμα, της κυριαρχίας του ιδιοκτήτη πάνω στη γη αντί της κυριαρχίας της γης πάνω στον ιδιοκτήτη, της οικογένειας πάνω στο οικογενειακό όνομα, της βιομηχανίας πάνω στην ηρωική τεμπελιά, του αστικού δικαίου πάνω στα μεσαιωνικά προνόμια» (Mαρξ). H επανάσταση αυτή εξέφραζε πολύ περισσότερο τις ανάγκες του τότε κόσμου παρά των τμημάτων του κόσμου, όπως ήταν η Γαλλία. Στα ερείπια του παλιού καθεστώτος δημιουργήθηκε μια νέα κοινωνία κάτω από την καθοδήγηση μιας νέας τάξης. Kατ’ αυτό τον τρόπο, η ίδια ολόπλευρη ιστορική ανάπτυξη μιας χώρας προετοιμάζει την επανάσταση σε συνθήκες όξυνσης τόσο σε εθνικά όσο και σε διεθνή πλαίσια. Τέτοια ήταν η γαλλική επανάσταση των ετών 1789 – 1794. Πολλές άλλες επαναστάσεις ξέσπασαν στην  



Πίνακας του Ε. Ντελακρουά

Ευρώπη πριν τη γαλλική οι οποίες διέφεραν απ’ αυτή τόσο στο περιεχόμενο όσο και στη μορφή. Έτσι, το 1648 η αστική τάξη της Αγγλίας είχε συμμαχήσει με τους συγχρονισμένους ευγενείς ενάντια στη μοναρχία, στους φεουδάρχες ευγενείς και ενάντια στην κυρίαρχη εκκλησία. Το 1789 η γαλλική αστική τάξη είχε συμμαχήσει με το λαό ενάντια στη μοναρχία, τους ευγενείς και την κυρίαρχη εκκλησία.
«H επανάσταση του 1789 είχε σαν πρότυπο τουλάχιστον στην Ευρώπη μόνο την επανάσταση του 1648. H επανάσταση του 1648 μόνο την εξέγερση των Kάτω Xωρών ενάντια στην Ισπανία. Και οι δυο επαναστάσεις βρίσκονταν όχι μόνο χρονικά μα και στο περιεχόμενο, κατά ένα αιώνα, πιο μπροστά από τα πρότυπά τους» (Kομ/κο Mανιφέστο). Όμως και στις δυο επαναστάσεις, η αστική τάξη ήταν η τάξη που βρίσκονταν πραγματικά επικεφαλής του κινήματος. Όσον αφορά την αμερικανική επανάσταση, που θεωρήθηκε ως αγώνας για την ανεξαρτησία και που οδήγησε στην δημιουργία των HΠA, δεν έφερε την απελευθέρωση των μαύρων. Οι ιδιαίτερες αυτές πράξεις, όπως ήταν η δημοκρατία του Kρόμβελ το 1648, η δήλωση της ανεξαρτησίας του Tζέφερσον και του Φραγκλίνου, επέδρασαν σε κάποιο βαθμό όχι όμως καθοριστικά στη Γαλλία στην περίοδο πριν την επανάσταση. Επομένως και οι επαναστάσεις αυτές είχαν σαν κύριο στόχο την ανατροπή της απολυταρχίας και της φεουδαρχίας την ανεξαρτησία της χώρας από τους ξένους κατακτητές. Επίσης, άλλη μια διαφορά της γαλλικής επανάστασης απ’ αυτές συνιστάται στο εξής: H γαλλική επανάσταση οδήγησε μέχρι τέλους την πάλη ενάντια στη φεουδαρχία ανατρέποντας όλη την φεουδαρχική τάξη και την ιδιοκτησία της. Επικεφαλής αυτής της επανάστασης ήταν η αστική τάξη. Μάλιστα στην περίοδο της επαναστατικής δικτατορίας των γιακωβίνων ήταν η μικροαστική και η μεσοαστική τάξη. Αυτή δεν μοίρασε την εξουσία με την αριστοκρατία. Με τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου καθιέρωσε τα δημοκρατικά δικαιώματα για όλους, ανεξάρτητα από θρησκεία, τάξη, φυλή, εθνικότητα. H επανάσταση ξεσήκωσε όλη τη χώρα για την πατρίδα. Κατατροπώθηκαν οι φεουδάρχες μέσα στη χώρα. Εξολοθρεύτηκε η μοναρχία κυνηγήθηκαν οι ξενικοί στρατοί έξω από τη χώρα. Πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο; «Είναι γεγονός ­λέει ο Λένιν­ ότι στη Γαλλία του 18ου αιώνα είχε δημιουργηθεί στην αρχή η οικονομική βάση ενός νέου ανώτερου τρόπου παραγωγής και σαν αποτέλεσμα πια, σαν εποικοδόμημα, εμφανίστηκε ένας νέος ισχυρός επαναστατικός στρατός. H Γαλλία έριξε τη φεουδαρχία πριν από άλλες χώρες, τη σάρωσε ύστερα από αρκετά χρόνια νικηφόρας επανάστασης, οδήγησε το λαό που δεν τον είχε κουράσει κανένας πόλεμος, που είχε κατακτήσει ελευθερία και γη, που είχε δυναμώσει με τον παραμερισμό της φεουδαρχίας στον πόλεμο, ενάντια σε μια σειρά οικονομικά και πολιτικά καθυστερημένους λαούς». (απ. Λένιν τ. 33 σελ. 345 – 6). Επίσης γράφει: «Στα τέλη του 18ου αιώνα στη Γαλλία όπου δινόταν η αποφασιστική μάχη ενάντια σε κάθε μεσαιωνική σαβούρα, ενάντια στη δουλοπαροικία, φιλοσοφία εχθρική προς τις δεισιδαιμονίες και την ψευτοευλαβία ήταν ο υλισμός». H καθοδηγητική ιδεολογία της επανάστασης αυτής ήταν η επαναστατική αθεϊστική ιδεολογία του διαφωτισμού. Ποια ήταν όμως η ιδεολογία του αστού του 18ου αιώνα; O αστός του 18ου αιώνα διακήρυττε το κράτος της λογικής



ΝΑΠΟΛΕΩΝ: Κατάφερε να επιβληθεί χάρη στην κόπωση του Γαλλικού λαού, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην Ιστορία της Γαλλίας και δημιουργώντας μια αυτοκρατορία που αν και βραχύβια, σημάδεψε βαθιά την Ευρώπη

ενάντια στη κυριαρχία της εκκλησίας και της πρόληψης. Ήταν αισιόδοξος και πίστευε στη δύναμη της προόδου και στις ηθικές αρετές του ανθρώπου. H βάση της καινούργιας ιδεολογίας στηριζόταν στη θεωρία του «Φυσικού Δικαίου».

Με τον όρο φυσικό δίκαιο ο αστός εννοούσε το δίκαιο μιας προηγούμενης από τη φεουδαρχία εποχής όπου ο άνθρωπος δεν είχε γνωρίσει ακόμα το νόμο της βίας. Πίστευε ακράδαντα πως το κράτος και το κοινωνικό σύστημα ήταν αρχικά το αποτέλεσμα ενός «κοινωνικού συμβόλαιου» (contract social). Αφού λοιπόν το κοινωνικό status δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των πολιτών, οι καταπιεζόμενοι τότε έχουν κάθε δικαίωμα να ξεσηκωθούν ενάντιά του. Στην προσπάθειά της να ανατρέψει τη φεουδαρχική δεσποτεία η γαλλική αστική τάξη του 18ου αιώνα στράφηκε φιλικά προς το λαό μιλώντας για ελευθερία, ισότητα και αδερφοσύνη. Αλλά ο αστός ήταν πάνω απ’ όλα ιδιοκτήτης. Εκεί βασιζόταν όλη η κοσμοθεωρία του. Περήφανος για την ιδιοκτησία του και την αστική του κουλτούρα δεν μπορούσε παρά να είναι ατομικιστής. Παρόλα τα φιλικά του αισθήματα προς το λαό, τραβούσε μια διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σ’ αυτό τον ίδιο και τη μάζα του λαού. H γαλλική αστική τάξη ανατρέποντας το φεουδαρχικό σύστημα και καταλαμβάνοντας την εξουσία από άρνηση έγινε θέση, ταυτόχρονα όμως γέννησε την άρνησή της, το προλεταριάτο, που έχει ιστορική αποστολή να γίνει ο νεκροθάφτης της.

Από 
https://istoriatexnespolitismos.wordpress.com/2013/08/09/h-%CE%BC%CE%B5%CE%B3%CE%AC%CE%BB%CE%B7-%CE%B3%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%BC%CE%B1%CF%81%CE%BE%CE%B9%CF%83/



Ουσία και αντικείμενο της μαρξιστικής φιλοσοφίας

 του Παναγιώτη Γαβάνα Ένα από τα βασικά ζητήματα που είναι αναγκαίο να αποσαφηνιστεί στην αρχή αυτής της σειράς άρθρων που παρουσιάζουμε ανα...