(Από την λατινική λέξη determinare=καθαρίζω).Ο ντετερμινισμός είναι η θεωρία για την αναγκαία αλληλοσύνδεση όλων των γεγονότων και φαινομένων και του αιτιακού αλληλοκαθορισμού τους.Οι ιδεαλιστές αντιτάσσουν στον ντετερμινισμό τον ιντερμινισμό,την θεωρία δηλαδή που ισχυρίζεται ότι η φυσική ροή των γεγονότων και των φαινομένων δεν υπόκειται σε κανένα νόμο,σε καμμιά σχέση αιτιότητας,ότι η βούληση και οι πράξεις των ανθρώπων είναι απόλυτα ελεύθερες και δεν εξαρτώνται από τίποτε.Για να στηρίξουν και να υπερασπισθούν τον ιντερμινισμό,οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι καταφεύγουν στα εσφαλμένα και ιδεαλιστικά συμπεράσματα μερικών αστών φυσικών,προσώπων δηλαδή αναρμοδίων και άμοιρων φιλοσοφικής κατάρτισης.Οι φυσικοί αυτοί,ξεκινώντας και ερμηνεύοντας εσφαλμένα τα φαινόμενα του μικρόκοσμου,διακηρύσσουν ότι στον τομέα τουλάχιστον του μικρόκοσμου βασιλεύει ο απόλυτος ιντερμινισμός,η απροσδιοριστία ή αβεβαιότητα,ότι τα φαινόμενα του μικροκόσμου δεν διέπονται από καμμιά σχέση αιτιότητας.
Οι σοφοί αυτοί ισχυρίζονται,πχ.,ότι το ηλεκτρόνιο είναι δήθεν προικισμένο με μια απόλυτη "ελευθερία κίνησης".
Ο ιντερμινισμός αποτελεί το στήριγμα της αντιεπιστημονικής ιδεαλιστικής θεωρίας του βαϊσμάνισμού-μοργκανισμού (βλ.) στη βιολογία.Χρησιμοποιείται επίσης πλατειά από αρκετούς σύγχρονους κοινωνιολόγους,στην ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων.Ο υπαρξισμός (βλ.),που αποτελεί ένα ρεύμα αντιδραστικό,ένα ρεύμα της μόδας στη σύγχρονη φιλοσοφία,στηρίζεται αποκλειστικά πάνω στην άρνηση κάθε αιτιότητας που διέπει την κοινωνική ζωή.Τα φερέφωνα του διακηρύττουν ότι δεν υφίσταται ντετερμινισμός στην ζωή της κοινωνίας,ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος.Αυτή η "ελευθερία του ανθρώπου" αποτελεί στην ουσία μια ανοιχτή,ομολογημένη αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας,του αστικού ατομικισμού,και φυσικά και του "δικαιώματος" της κυρίαρχης τάξης να εκμεταλλεύεται ανεξέλεγκτα στο όνομα αυτής της "ελευθερίας",τους εργαζομένους.Οι αστοί φιλόσοφοι απορρίπτουν την υλιστική αρχή της αιτιότητας,για τον απλούστατο λόγο,ότι αυτή η αρχή αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία στηρίζονται με τρόπο επιστημονικό και ερμηνεύονται οι εξελίξεις και οι τάσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας,που οδεύει προς τον όλεθρο,προς την εξαφάνισή της και την αναπότρεπτη αντικατάστασή της από την κομμουνιστική κοινωνία.Ο ιντερμινισμός αφήνει τις πόρτες ανοιχτές στη θρησκεία.Ο Λένιν είχε πει ότι το να καταργούμε τους νόμους από την επιστήμη είναι σαν να ανοίγουμε τον δρόμο στην ανεξέλεγκτη πίστη.Αγωνιζόμενη υπέρ της αρχής του ντετερμινισμού στα γεγονότα και στα φαινόμενα της φύσης και της κοινωνίας,η μαρξιστική διαλεκτική φιλοσοφία,αγωνίζεται ταυτόχρονα για την ίδια την επιστήμη,για την αλήθεια,αγωνίζεται ενάντια στην αμάθεια και στο σκοταδισμό.
Παρότι παραδέχεται την αιτιακή αλληλεξάρτηση των γεγονότων και των φαινομένων,ο διαλεκτικός υλισμός,αποστρέφεται εντούτοις την μηχανιστική,μεταφυσική αντίληψη του ντετερμινισμού,που ταυτίζει την αιτιότητα και την αναγκαιότητα,και βεβαιώνει ότι η αναγκαιότητα αποκλείει το τυχαίο στη φύση και στην κοινωνία και καθιστά έτσι ανώφελη την ενεργητική επέμβαση του ανθρώπου.Η λογική κατάληξη ενός τέτοιου ντετερμινισμού είναι πάντοτε ο φαταλισμός (μοιρολατρεία),η πίστη στο πεπρωμένο,ο Κιετισμός,το κήρυγμα για την απόλυτη αδράνεια και απραξία του ανθρώπου,η άρνηση κάθε δράσης,κάθε προσπάθειας,η άρνηση της επαναστατικής πάλης.Ο διαλεκτικός υλισμός ενώ παραδέχεται ότι η αναγκαιότητα μέσα στη φύση και στην ιστορία αποτελεί νόμο,εντούτοις δεν αποκλείει απόλυτα το τυχαίο,όπως επίσης δεν αρνείται την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης,διευκρινίζει όμως ότι αυτή η ελευθερία έγκειται στη δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τους νόμους της φύσης και να τους κάνει να ενεργούν σύμφωνα με προκαθορισμένους σκοπούς,και όχι στην φανταστική εξάρτηση (εδώ μάλλον είναι λάθος του βιβλίου και της μετάφρασης,θα πρεπε να πει "ανεξαρτησία" ,Β.Σ) του ανθρώπου από αυτούς τους νόμους."Η άποψη του ντετερμινισμού λέγει ο Λένιν,σύμφωνα με την οποία η αναγκαιότητα είναι αυτό που ρυθμίζει τις ανθρώπινες πράξεις και που απορρίπτει τον παράλογο μύθο για την ελεύθερη βούληση,δεν αχρηστεύει ούτε τη λογική,ούτε τη συνείδηση του ανθρώπου,ούτε καταργεί τον καταλογισμό των πράξεών του.Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο : μόνο η ντετερμινιστική
αντιμετώπιση των γεγονότων και των φαινομένων μας επιτρέπει να βγάλουμε αντικειμενικά ,σωστά συμπεράσματα και κρίσεις και όχι η εξάρτησή τους και η ερμηνεία τους με την ελεύθερη βούληση" (Λένιν : Εκλεκτά Έργα).
Ο μαρξισμός-λενινισμός πιστεύει στον στενό,στον αδιάρρηκτο δεσμό ανάμεσα στις απόψεις του ντετερμινισμού και στην μεγάλη σημασία της πολιτικής πάλης του προλεταριάτου και του κόμματός του για την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού,δεσμό που καθορίζει τη συνειδητή δράση τη στηριγμένη στη γνώση των νόμων που διέπουν την εξέλιξη της κοινωνίας.
Σε κάθε ιστορικό στάδιο του επαναστατικού κινήματος,η στρατηγική και,η τακτική του κομμουνιστικού κόμματος δεν καθορίζονται τυχαία,αυθαίρετα αλλά σε αναφορά,σε συνάρτηση με τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες που επιβάλλουν την άλφα μορφή πάλης και όχι μια οποιαδήποτε άλλη την βήτα πχ.Με αφετηρία λοιπόν,τις υπάρχουσες αντικειμενικές συνθήκες και τα επείγοντα,τα ώριμα πλέον ιστορικά καθήκοντα,που επιβάλλονται από το ορισμένο στάδιο ανάπτυξης της πάλης για τον κομμουνισμό,τα κομμουνιστικά κόμματα καθορίζουν με κάθε δυνατή λεπτομέρεια και ακρίβεια τα προγράμματα της δράσης τους και,κινητοποιούν τις λαϊκές μάζες,προσαρμόζοντας τες ανάλογα με την τακτική τους,που πρέπει να αποβλέπει στην επίτευξη των προγραμματισμένων στόχων,των καθορισμένων σκοπών.
Η πολιτική αυτή,που καταστρώνεται με απόλυτα επιστημονικό τρόπο,δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική,εάν δεν ήταν στηριγμένη στην μαρξιστική άποψη του ντετερμινισμού.Κάθε επιστήμη και προ πάντων οι κοινωνικές επιστήμες δεν θα ήσαν παρά ένας ατέλειωτος κυκεώνας από ανοησίες και από λάθη,εάν δεν στηριζόταν στην ντετερμινιστική αλληλουχία και δεσμό των γεγονότων και των φαινομένων τόσο της φύσης,όσο και της κοινωνίας (Βλέπε : Αναγκαιότητα και Τυχαίο).
Από το ''μικρό φιλοσοφικό λεξικό'' των Ρόζενταλ-Γιούντιν σελ 377-378
Οι σοφοί αυτοί ισχυρίζονται,πχ.,ότι το ηλεκτρόνιο είναι δήθεν προικισμένο με μια απόλυτη "ελευθερία κίνησης".
Ο ιντερμινισμός αποτελεί το στήριγμα της αντιεπιστημονικής ιδεαλιστικής θεωρίας του βαϊσμάνισμού-μοργκανισμού (βλ.) στη βιολογία.Χρησιμοποιείται επίσης πλατειά από αρκετούς σύγχρονους κοινωνιολόγους,στην ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων.Ο υπαρξισμός (βλ.),που αποτελεί ένα ρεύμα αντιδραστικό,ένα ρεύμα της μόδας στη σύγχρονη φιλοσοφία,στηρίζεται αποκλειστικά πάνω στην άρνηση κάθε αιτιότητας που διέπει την κοινωνική ζωή.Τα φερέφωνα του διακηρύττουν ότι δεν υφίσταται ντετερμινισμός στην ζωή της κοινωνίας,ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος.Αυτή η "ελευθερία του ανθρώπου" αποτελεί στην ουσία μια ανοιχτή,ομολογημένη αναρχία της καπιταλιστικής κοινωνίας,του αστικού ατομικισμού,και φυσικά και του "δικαιώματος" της κυρίαρχης τάξης να εκμεταλλεύεται ανεξέλεγκτα στο όνομα αυτής της "ελευθερίας",τους εργαζομένους.Οι αστοί φιλόσοφοι απορρίπτουν την υλιστική αρχή της αιτιότητας,για τον απλούστατο λόγο,ότι αυτή η αρχή αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία στηρίζονται με τρόπο επιστημονικό και ερμηνεύονται οι εξελίξεις και οι τάσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας,που οδεύει προς τον όλεθρο,προς την εξαφάνισή της και την αναπότρεπτη αντικατάστασή της από την κομμουνιστική κοινωνία.Ο ιντερμινισμός αφήνει τις πόρτες ανοιχτές στη θρησκεία.Ο Λένιν είχε πει ότι το να καταργούμε τους νόμους από την επιστήμη είναι σαν να ανοίγουμε τον δρόμο στην ανεξέλεγκτη πίστη.Αγωνιζόμενη υπέρ της αρχής του ντετερμινισμού στα γεγονότα και στα φαινόμενα της φύσης και της κοινωνίας,η μαρξιστική διαλεκτική φιλοσοφία,αγωνίζεται ταυτόχρονα για την ίδια την επιστήμη,για την αλήθεια,αγωνίζεται ενάντια στην αμάθεια και στο σκοταδισμό.
Παρότι παραδέχεται την αιτιακή αλληλεξάρτηση των γεγονότων και των φαινομένων,ο διαλεκτικός υλισμός,αποστρέφεται εντούτοις την μηχανιστική,μεταφυσική αντίληψη του ντετερμινισμού,που ταυτίζει την αιτιότητα και την αναγκαιότητα,και βεβαιώνει ότι η αναγκαιότητα αποκλείει το τυχαίο στη φύση και στην κοινωνία και καθιστά έτσι ανώφελη την ενεργητική επέμβαση του ανθρώπου.Η λογική κατάληξη ενός τέτοιου ντετερμινισμού είναι πάντοτε ο φαταλισμός (μοιρολατρεία),η πίστη στο πεπρωμένο,ο Κιετισμός,το κήρυγμα για την απόλυτη αδράνεια και απραξία του ανθρώπου,η άρνηση κάθε δράσης,κάθε προσπάθειας,η άρνηση της επαναστατικής πάλης.Ο διαλεκτικός υλισμός ενώ παραδέχεται ότι η αναγκαιότητα μέσα στη φύση και στην ιστορία αποτελεί νόμο,εντούτοις δεν αποκλείει απόλυτα το τυχαίο,όπως επίσης δεν αρνείται την ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης,διευκρινίζει όμως ότι αυτή η ελευθερία έγκειται στη δυνατότητα του ανθρώπου να γνωρίσει τους νόμους της φύσης και να τους κάνει να ενεργούν σύμφωνα με προκαθορισμένους σκοπούς,και όχι στην φανταστική εξάρτηση (εδώ μάλλον είναι λάθος του βιβλίου και της μετάφρασης,θα πρεπε να πει "ανεξαρτησία" ,Β.Σ) του ανθρώπου από αυτούς τους νόμους."Η άποψη του ντετερμινισμού λέγει ο Λένιν,σύμφωνα με την οποία η αναγκαιότητα είναι αυτό που ρυθμίζει τις ανθρώπινες πράξεις και που απορρίπτει τον παράλογο μύθο για την ελεύθερη βούληση,δεν αχρηστεύει ούτε τη λογική,ούτε τη συνείδηση του ανθρώπου,ούτε καταργεί τον καταλογισμό των πράξεών του.Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο : μόνο η ντετερμινιστική
αντιμετώπιση των γεγονότων και των φαινομένων μας επιτρέπει να βγάλουμε αντικειμενικά ,σωστά συμπεράσματα και κρίσεις και όχι η εξάρτησή τους και η ερμηνεία τους με την ελεύθερη βούληση" (Λένιν : Εκλεκτά Έργα).
Ο μαρξισμός-λενινισμός πιστεύει στον στενό,στον αδιάρρηκτο δεσμό ανάμεσα στις απόψεις του ντετερμινισμού και στην μεγάλη σημασία της πολιτικής πάλης του προλεταριάτου και του κόμματός του για την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού,δεσμό που καθορίζει τη συνειδητή δράση τη στηριγμένη στη γνώση των νόμων που διέπουν την εξέλιξη της κοινωνίας.
Σε κάθε ιστορικό στάδιο του επαναστατικού κινήματος,η στρατηγική και,η τακτική του κομμουνιστικού κόμματος δεν καθορίζονται τυχαία,αυθαίρετα αλλά σε αναφορά,σε συνάρτηση με τις συγκεκριμένες κάθε φορά συνθήκες που επιβάλλουν την άλφα μορφή πάλης και όχι μια οποιαδήποτε άλλη την βήτα πχ.Με αφετηρία λοιπόν,τις υπάρχουσες αντικειμενικές συνθήκες και τα επείγοντα,τα ώριμα πλέον ιστορικά καθήκοντα,που επιβάλλονται από το ορισμένο στάδιο ανάπτυξης της πάλης για τον κομμουνισμό,τα κομμουνιστικά κόμματα καθορίζουν με κάθε δυνατή λεπτομέρεια και ακρίβεια τα προγράμματα της δράσης τους και,κινητοποιούν τις λαϊκές μάζες,προσαρμόζοντας τες ανάλογα με την τακτική τους,που πρέπει να αποβλέπει στην επίτευξη των προγραμματισμένων στόχων,των καθορισμένων σκοπών.
Η πολιτική αυτή,που καταστρώνεται με απόλυτα επιστημονικό τρόπο,δεν θα μπορούσε να είναι αποτελεσματική,εάν δεν ήταν στηριγμένη στην μαρξιστική άποψη του ντετερμινισμού.Κάθε επιστήμη και προ πάντων οι κοινωνικές επιστήμες δεν θα ήσαν παρά ένας ατέλειωτος κυκεώνας από ανοησίες και από λάθη,εάν δεν στηριζόταν στην ντετερμινιστική αλληλουχία και δεσμό των γεγονότων και των φαινομένων τόσο της φύσης,όσο και της κοινωνίας (Βλέπε : Αναγκαιότητα και Τυχαίο).
Από το ''μικρό φιλοσοφικό λεξικό'' των Ρόζενταλ-Γιούντιν σελ 377-378
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου