Αθεϊσμός είναι η θεωρία εκείνη που αρνείται τη θρησκεία, δηλαδή την πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις, σε θεό και υπερφυσικό κόσμο, που εξηγεί όλα τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα με τους φυσικούς νόμους και που καταπολεμά κάθε θρησκευτική αντίληψη.
Η εμφάνιση και η εξέλιξη του αθεϊσμού συνδέεται με την εξέλιξη της ταξικής πάλης, καθώς και με την εξέλιξη των επιστημονικών γνώσεων για τους νόμους της φύσης και της κοινωνίας.
Στην ιστορία της πάλης των τάξεων, ο αθεϊσμός στάθηκε το ιδεολογικό όπλο των προοδευτικών κοινωνικών τάξεων, που αγωνίζονταν να παραμερίσουν τις παλιές ξεπερασμένες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές συνθήκες, που εμπόδιζαν την εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων, της επιστήμης και του πολιτισμού.
Την ανώτερη ανάπτυξή του απέκτησε ο αρχαίος αθεϊσμός, στα συστήματα των υλιστών φιλοσόφων, Δημόκριτου, Επίκουρου και Λουκρητίου Κάρου. Οι μεγαλύτεροι σοφοί της αρχαιότητας Δημόκριτος και Επίκουρος δίδασκαν πως η ύλη είναι αιώνια και πως στον κόσμο δεν υπάρχει τίποτα άλλο, παρά μόνο άτομα και κενό. Έλεγαν ακόμη, πως όλα τα φαινόμενα στον κόσμο εξηγούνται με φυσικές αιτίες και όχι με την επέμβαση των θεών
Ο Λουκρήτιος συστηματοποίησε την διδασκαλία του Επίκουρου και την εξέθεσε με λαμπρή καλλιτεχνική μορφή στο ποίημά του "Περί φύσεως".
Χρησιμοποιώντας την ατομιστική υπόθεση, ο Λουκρήτιος θεμελίωσε την υλιστική θέση "τίποτα δεν μπορεί να γεννηθεί από το μηδέν". Η ιδέα της αιώνιας κίνησης,της αλλαγής, της ανανέωσης, της εμφάνισης και εξαφάνισης των διαφόρων πραγμάτων και ολόκληρων κόσμων μέσα στο άπειρο υλικό σύμπαν είναι μια από τις σπουδαιότερες θέσεις της διδασκαλίας του. Η ατομιστική υπόθεση ήταν εξέχουσα επιστημονική κατάκτηση του αρχαίου υλισμού : η υπόθεση αυτή από την αρχή-αρχή είχε καθαρά εκφρασμένο αθεϊστικό χαρακτήρα.
Η βαθιά κρίση της αρχαίας κοινωνίας οδήγησε στην εγκαθίδρυση της κυριαρχίας μιας θρησκευτικο - ιδεαλιστικής κοσμοθεωρίας. Η θρησκεία έγινε η κυρίαρχη ιδεολογία της καινούργιας, της φεουδαρχικής κοινωνίας. Η υλιστική φιλοσοφία καταδιωκόταν και κυνηγιόταν με κάθε τρόπο...
***
Ένα νέο ξέσπασμα του ελεύθερου πνεύματος στα ζητήματα της θρησκείας και του αθεϊσμού, εμφανίστηκε στην εποχή της λεγόμενης αναγέννησης. Την εποχή δηλαδή της δημιουργίας της αστικής κοινωνίας στη δυτική Ευρώπη. Η αθεϊστική σκέψη πήρε μεγάλη ώθηση.
Η αστική τάξη ενδιαφερόταν για την καλύτερη ανάπτυξη της παραγωγής,άρα και της επιστήμης. Η επιστήμη όμως συναντούσε σε κάθε βήμα της,την αντίδραση της μεσαιωνικής σχολαστικής και της θρησκείας. Καθόλου παράξενο λοιπόν που οι αστοί ιδεολόγοι εφορμούσαν ενάντια στα πνευματικά κάστρα του μεσαίωνα με το λάβαρο του διαφωτισμού και του υλισμού.
Ο αστικός αθεϊσμός αναπτύχθηκε χάρη στην άνθηση των φυσικών επιστημών.
Ο αθεϊσμός πέτυχε την μεγαλύτερή του ανάπτυξη στην Γαλλία, πριν και κατά την αστική επανάσταση.
Η πάλη των Γάλλων υλιστών ενάντια στη θρησκευτικο-ιδεαλιστική κοσμοθεωρία συνδεόταν άμεσα με την πάλη της αστικής τάξης. Με την αδυσώπητη κριτική στην οποία υπόβαλαν το φεουδαρχικό κοινωνικό καθεστώς,τις φεουδαρχικές παραδόσεις,την ιδεολογία και την πολιτική, οι Γάλλοι υλιστές απέβλεπαν στην εξάλειψη της μεσαιωνικής τάξης πραγμάτων και τον μετασχηματισμό του κοινωνικού συστήματος προς το συμφέρον της αστικής τάξης.
Απορρίπτοντας τις εκκλησιαστικές και ιδεαλιστικές επινοήσεις για την ύπαρξη υπερφυσικών δυνάμεων, οι Γάλλοι υλιστές υποστήριζαν ότι η φύση και η κοινωνική ζωή υποτάσσονται στις φυσικές νομοτέλειες. Ότι όλες οι αλλαγές στον κόσμο προκαλούνται από υλικές, σύμφυτες σ αυτόν αιτίες. Ό,τι δεν είναι ύλη, υποστήριζαν, δεν μπορεί να είναι μήτε κινητήρια δύναμη. Η υλική φύση υπάρχει αντικειμενικά και κατά συνέπεια, η ύλη είναι η ουσία, η πρώτη, θεμελιώδης αρχή του παντός.
Κανένας δεν έπλασε την φύση, αυτή είναι αιώνια.
Αν μας ρωτήσουν από πού προέκυψε η ύλη, έγραφε ο Χόλμπαχ, θα απαντήσουμε, ότι αυτή υπήρχε πάντοτε. Αν πάλι ρωτήσουν, συνεχίζει ο ίδιος, πού βρήκε η ύλη την κίνηση, θα απαντήσουμε ότι για τους ίδιους λόγους, αυτή πρέπει να κινείται αιώνια, επειδή η κίνηση είναι το αναγκαίο αποτέλεσμα της ύπαρξής της, της ουσίας της.
Η παραδοχή της αιωνιότητας, του άπειρου, της φύσης, της ύλης, και η συνδεδεμένη με την άποψη αυτή άρνηση οποιωνδήποτε υπερφυσικών, επέκεινα φαινομένων οδηγούσε άμεσα στον αθεϊσμό. Ξεκινώντας απ' αυτές τις θέσεις, οι Γάλλοι υλιστές του 18ου αιώνα - κύριοι εκπρόσωποι του αστικού αθεϊσμού - υπέβαλλαν σε τολμηρή κριτική τη θρησκεία και την εκκλησία. Αποδείκνυαν ότι η θρησκεία έχει πηγή της από το ένα μέρος την αμάθεια, το φόβο μπροστά στο άγνωστο, και από το άλλο την ιδιοτέλεια των κάθε λογής απατεώνων και των φεουδαρχών τυράννων. Η θρησκεία, κατά τη γνώμη τους, αντιφάσκει στην ηθική, υποβιβάζει τον άνθρωπο, τον απομακρύνει από την πραγματικότητα, τον εμποδίζει να κατακτήσει την ευτυχία και την ελευθερία.
Η προοδευτική αυτή αθεϊστική κριτική της θρησκείας είχε
ταυτόχρονα περιορισμένο αστικό χαρακτήρα. Οι Γάλλοι υλιστές
δεν θεωρούσαν πηγή της καταπίεσης του ανθρώπου από άνθρωπο τις συγκεκριμένες υλικές σχέσεις, αλλά την ύπαρξη της θρησκείας και τη διαστρέβλωση της συνείδησης γενικά. Συνεπώς,
δεν έβλεπαν τις κοινωνικές ρίζες της θρησκείας, που όχι μόνο
δεν παραμερίζονται, αλλά και με την ανάπτυξη της αστικής κοινωνίας αναπαράγονται σε διαρκώς διευρυνόμενη κλίμακα. Η άποψη αυτή για τη θρησκεία ήταν μια ιδεαλιστική άποψη, που
ανήγαγε τις αιτίες της θρησκείας στη συνείδηση κι όχι στους συγκεκριμένους υλικούς όρους τής κοινωνικής ζωής.
Ο αστικός αθεϊσμός δεν κατόρθωσε να καταρρίψει το γόητρο της θρησκείας. Ο λόγος είναι ο ταξικός περιορισμός του προμαρξιστικού αθεϊσμού. Ο αστικός αθεϊσμός, όπως και ο αρχαίος αθεϊσμός, είναι ταξικά περιορισμένος, συνακόλουθα ασυνεπής. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του αστικού αθεϊσμού ήταν η λανθασμένη ιδεαλιστική ερμηνεία της κοινωνίας.
Οι προμαρξιστικοί αθεϊστές ήταν της γνώμης πως δεν είναι η κοινωνική κατάσταση που καθορίζει τη συνείδηση, παρά αντίθετα, η συνείδηση καθορίζει την κοινωνική κατάσταση. Γι' αυτό εξηγούσαν και την προέλευση της θρησκείας με ιδεαλιστικό τρόπο : από τη μια με την αμάθεια των λαϊκών μαζών και από την άλλη με την απάτη των ιερέων : δεν καταλάβαιναν τις ιστορικές και ταξικές ρίζες της θρησκείας. Σύμφωνα μ' αυτό, και τις μεθόδους της πάλης ενάντια στη θρησκεία, δηλαδή το δρόμο και τα μέσα που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν για τη διάλυσή της, τα αντιλαμβανόντουσαν λανθασμένα. Ήταν της γνώμης πως έφτανε μια διαφωτιστική εργασία για να διαλύσουν τη θρησκεία.
Μια παραπέρα πρόοδο στην ανάπτυξη του αθεϊσμού αποτέλεσε η υλιστική φιλοσοφία και κριτική της θρησκείας του Λ. Φόυερμπαχ. Αλλά ούτε αυτός μπόρεσε να ξεπεράσει τις αδυναμίες του αστικού αθεϊσμού.
***
Η αληθινή επιστημονική θεωρία του μαχητικού αθεϊσμού βρίσκεται στα μεγαλόπνοα έργα του Μαρξ και του Ένγκελς, του Λένιν και του Στάλιν. Ο μαρξιστικός - λενινιστικός αθεϊσμός διαφέρει ριζικά από τον προηγούμενο αθεϊσμό. Ανοίγει μια νέα εποχή στην πάλη ενάντια στη θρησκευτική πίστη όλων των μορφών. Ο προλεταριακός αθεϊσμός, που θεμελίωσαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς, είναι ο απόλυτα συνεπής, μαχητικός αθεϊσμός. Αν ο μεταφυσικός υλισμός αποτελούσε τη θεωρητική βάση του αστικού αθεϊσμού, ο προλεταριακός αθεϊσμός οικοδομείται πάνω στα γρανιτένια θεμέλια του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού, του δυνατού δηλαδή αυτού μέσου για την επιστημονική γνώση της πραγματικότητας και της επαναστατικής μετατροπής της.
Ακρογωνιαίος λίθος του διαλεκτικού υλισμού είναι η διδασκαλία πως ο κόσμος από την ίδια του τη φύση είναι υλικός, πως στον κόσμο δεν υπάρχει τίποτε άλλο εκτός από την ύλη και τους νόμους που κυβερνούν την κίνηση και τις μεταβολές της. Ο διαλεκτικός υλισμός είναι κατηγορηματικός και ανειρήνευτος εχθρός των οποιωνδήποτε αντιλήψεων για τις υπερφυσικές ουσίες, με οποιαδήποτε στολή κι αν τις έντυσαν η θρησκεία και η ιδεαλιστική φιλοσοφία.
Η φύση εξελίσσεται,φτάνει στις ανώτερες μορφές της και κλείνει μέσα της τη ζωή και τη σκεπτόμενη ύλη, όχι εξ αιτίας δυνάμεων του άλλου κόσμου, αλλά από αιτίες που ενυπάρχουν στην ίδια τη φύση, στους νόμους της.
Ο διαλεκτικός υλισμός επεξεργάστηκε τη διαλεκτική θεωρία της εξέλιξης και μας έδειξε τους γενικούς εκείνους νόμους που χάρη σ'αυτούς πραγματώνονται οι διαδικασίες που αναφέρονται στην κίνηση και τη μεταβολή της ύλης, στο πέρασμα από τις κατώτερες στις ανώτερες μορφές της και γενικότερα σ'όλη την εξελικτική πορεία της.
Οι σύγχρονες διδασκαλίες της φυσικής για την ύλη, το χώρο και το χρόνο, με την αναγνώριση από μέρους της πως τα διάφορα είδη της ύλης μεταβάλλονται και πως είναι αστείρευτη η ικανότητα των υλικών σωματιδίων να μετασχηματίζονται ποιοτικά, δε βρίσκονται μόνο σε ολοκληρωτική αντιστοιχία με το διαλεκτικό υλισμό, αλλά και μόνο απ'αυτόν μπορούν να αντλούν τις αναγκαίες φιλοσοφικές ιδέες και τις μεθοδολογικές αρχές.
Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τις επιστήμες που ερευνούν άλλα φαινόμενα της φύσης.
Οι Μαρξ και Ένγκελς επεκτείνοντας την υλιστική αντίληψη και στον τομέα ερμηνείας των κοινωνικών φαινομένων και της ιστορίας, δημιούργησαν τον ιστορικό υλισμό. Ο μαρξισμός - λενινισμός αποκαλύπτοντας τις νομοτέλειες ανάπτυξης της κοινωνίας, τελικά εκτόπισε τον ιδεαλισμό και τη θρησκεία και από αυτόν τον τομέα. Απέδειξε ότι η ιστορία δεν συντελείται με τη θέληση του θεού και δεν τη δημιουργούν τα ξεχωριστά άτομα, αλλά οι λαϊκές μάζες, ότι βάση της ανάπτυξης της κοινωνίας δεν είναι οι ιδέες, αλλά η κοινωνική υλική παραγωγή. Όπως ακριβώς τα φυσικά φαινόμενα, έτσι και τα φαινόμενα της κοινωνικής ζωής βρίσκονται σε αμοιβαία σχέση και αλληλοκαθορισμό, εμφανίζονται και αναπτύσσονται νομοτελειακά. Γι αυτό η ζωή της κοινωνίας όπως η ανάπτυξη της φύσης αποτελεί νομοτελειακό φαινόμενο, όπου το κάθε περιστατικό, το κάθε γεγονός έχει τις φυσικές του αιτίες. Δεν υπάρχει τίποτα το υπερφυσικό στη ζωή της κοινωνίας, όπως δεν υπάρχει και στη φύση.
Συνεπώς μαζί με τη νέα κοσμοθεωρία του προλεταριάτου, οι Μαρξ και Ένγκελς δημιούργησαν και μια ποιοτικά ανώτερη μορφή αθεϊσμού.
Αν ο αστικός αθεϊσμός δεν ήταν σε θέση, εξαιτίας του ταξικού και επιστημονικού του περιορισμού, να ξεσκεπάσει τον αντιεπιστημονικό χαρακτήρα της θρησκείας, καθώς και τον ταξικό της ρόλο, ο προλεταριακός αθεϊσμός όμως ξεσκεπάζει τη θρησκεία ολοκληρωτικά χωρίς ν' αφήνει παραθυράκια για το θεό, τη μεταφυσική και τον ιδεαλισμό...
Αν ο αστικός αθεϊσμός, που φόβιζε και τρομοκρατούσε τις μάζες, ήταν θεωρία των ''εκλεκτών'', ο προλεταριακός αθεϊσμός αποτελεί την ιδεολογία εκατομμυρίων ανθρώπων και το ιδεολογικό όπλο της εργατικής τάξης, στον αγώνα της για τη δημιουργία ενός νέου, του κομμουνιστικού κόσμου.
Ο μαρξισμός - λενινισμός απέδειξε πως οι ρίζες της θρησκείας βρίσκονται στην υλική ζωή της κοινωνίας. Πως οι θρησκευτικές αντιλήψεις της κοινωνίας και οι ανάλογοι θρησκευτικοί θεσμοί ανήκουν στον τομέα του εποικοδομήματος. ''...Κάθε θρησκεία,- έγραφε ο Φ. Ένγκελς,- δεν είναι τίποτα άλλο από φανταστική αντανάκλαση στα κεφάλια των ανθρώπων εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων, που κυριαρχούν πάνω τους στην καθημερινή τους ζωή, είναι μια αντανάκλαση όπου οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή μη γήινων δυνάμεων''.
Στην πρωτόγονη αταξική κοινωνία, η θρησκεία δημιουργήθηκε από την αδυναμία του άγριου ανθρώπου στην πάλη του με τη φύση. Στην ταξική κοινωνία δημιουργήθηκε από την εκμετάλλευση και την υποδούλωση του ανθρώπου από άνθρωπο.
Πόλεμοι και άλλες κοινωνικές περιπέτειες, τονίζει ο Λένιν, υποβοηθούν το δυνάμωμα της θρησκευτικότητας των μαζών. Το ξεσκέπασμα του ταξικού χαρακτήρα της θρησκείας και του αντιδραστικού ρόλου που παίζει στην κοινωνική ζωή, να τι ξεχωρίζει θεμελιακά τον προλεταριακό αθεϊσμό, από τον αστικό αθεϊσμό κι απ όλες τις μορφές του προμαρξιστικού αθεϊσμού.
''Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού''. Η έκφραση αυτή του Μαρξ είναι ο θεμέλιος λίθος όλης της κοσμοθεωρίας του μαρξισμού, στο ζήτημα της θρησκείας. ''Όλες οι σημερινές θρησκείες και εκκλησίες, όλοι οι θρησκευτικοί θεσμοί, είναι για τον μαρξισμό, όργανα της αστικής αντίδρασης, που εξυπηρετούν τη διατήρηση της εκμετάλλευσης και της αποβλάκωσης της εργατικής τάξης'' [Λένιν].
Ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Λένιν και ο Στάλιν υποστήριζαν πως στον ταξικό αγώνα η θρησκεία παίζει αντιλαϊκό ρόλο, γιατί στο όνομα του θεού, κηρύσσει τις συνθήκες της εκμετάλλευσης ιερές και απαραβίαστες. Η θρησκεία πάντα δικαιολογεί την ανισότητα των τάξεων, την υποταγή ενός μέρους των ανθρώπων από τους άλλους ανθρώπους, την υποδούλωση των εκμεταλλευομένων από τους εκμεταλλευτές. Η θρησκεία διδδάσκει στους υποδουλωμένους να υπομένουν τις αδικίες της εκμεταλλευτικής τάξης και τους υπόσχεται αμοιβή στη μεταθανάτιο ζωή. Έτσι όμως, με τις υποσχέσεις της σε μια ανύπαρκτη μέλλουσα ζωή, εξαπατά τους εργαζομένους για να τους κάνει να τραβούν τη σκέψη τους από τον επαναστατικό αγώνα για την αλλαγή των άδικων κοινωνικών συνθηκών.
Οι ρίζες των σύγχρονων θρησκειών είναι κατ' εξοχήν ταξικές. Η θρησκεία διδάσκει στους εργαζομένους την ταπείνωση, το σκύψιμο, την υπακοή μπροστά στους εκμεταλλευτές κι επαγγέλλεται ανταμοιβή στον ''άλλο κόσμο'' για όλες τις στερήσεις που υποφέρουν στη γη. Η θρησκεία ήταν πάντοτε το όπλο των εκμεταλλευτών. Κηρύσσοντας την πίστη στο θεό και στη μετά θάνατο ζωή, η θρησκεία απομακρύνει τον άνθρωπο από τη γνώση των νόμων της φύσης και της κοινωνίας.
Οι θεμελιωτές του μαρξισμού - λενινισμού θεωρούν τον αγώνα ενάντια στη θρησκεία σαν ένα τομέα του μετώπου της πάλης του προλεταριάτου ενάντια στο κεφάλαιο. Ο αγώνας ενάντια στη θρησκεία, έλεγε ο Λένιν '' πρέπει να συνδυαστεί με τη συγκεκριμένη πρακτική του ταξικού κινήματος, που αποβλέπει στην καταστροφή των κοινωνικών ριζών της θρησκείας''.
Ο φορέας του συνεπούς μαχητικού αθεϊσμού είναι το προλεταριάτο. Η εξέλιξη της επαναστατικής πάλης του προλεταριάτου είναι στενά συνδεδεμένη με την ανάπτυξη του αθεϊσμού.
''Ο σύγχρονος συνειδητός εργάτης, διαπαιδαγωγημένος από τη μεγάλη βιομηχανία, από τη φάμπρικα, φωτισμένος από τη ζωή της πόλης, εγκαταλείπει με περιφρόνηση τις θρησκευτικές προλήψεις, αφήνει τον ουρανό στους παπάδες και στους αστούς θρησκόληπτους και κατακτάει μια καλύτερη ζωή, εδώ πάνω στη γη. Το σύγχρονο προλεταριάτο περνάει με το μέρος του σοσιαλισμού, που συμμαχεί με την επιστήμη στην πάλη ενάντια στο θρησκευτικό σκοταδισμό, απελευθερώνει τον εργάτη από την πίστη στη μεταθανάτια ζωή και τον ενώνει για να διεξάγει μια πραγματική πάλη για μια καλύτερη ζωή πάνω στη γη.'' [Λένιν]
Μόνο στην κομμουνιστική κοινωνία μπορούν να εξαλειφθούν ολοκληρωτικά οι θρησκευτικές προκαταλήψεις.
Πηγές : ''αθεϊσμός'', Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια [2η έκδοση], σειρά ιστορίας και φιλοσοφίας,εκδ Κάδμος
''Βασικές αρχές υλιστικής φιλοσοφίας'', Ινστιτούτο φιλοσοφίας ΕΣΣΔ, εκδ. Σύγχρονη εποχή,
''Διαλεκτικός υλισμός'', Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ, εκδ. Ακμών
''Φιλοσοφικό λεξικό'', Ρόζενταλ-Γιούντιν
Λεξικό της Μαρξιστικής Λενινιστικής Φιλοσοφίας, Manfred Buhr και Alfred Kosing, 1974
Φιλοσοφικό Λεξικό Σύγχρονο, Ρόζενταλ, Έκδοση Μόσχας 1975
Τι είναι θρησκεία, Π. Α. Παβέλκιν, 1960
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου